Тываның Чазаанга одалга сезонунуң эгелээнин сайгарып чугаалашкан

20.09.2022 Кызыл, Хову-Аксы база Чаа-Хөлде төпчүткен чылыг хандырылгазы график езугаар сентябрь 15-те эгелээн. Тываның одалга болгаш энергетика сайыдының албан-хүлээлгезин күүседип турар Владимир Фунтиков Хову-Аксы биле Чаа-Хөлде септелге кылып турар ийи-чаңгыс бажыңнардан аңгыда, шупту объектилер чылыгда коштунганын Чазактың аппарат хуралында дыңнаткан. Шагаан-Арыгның котельнаязын ажылдадыптарга үреликтер бар болганындан, ону түр када тургускан. Ындыг болзажок, бир хүн эрте бергенде котельнаяны катап ажылдаткан. Бөгүн ында абонентилерниң чартык кезии коштунган. Ак-Довуракта одалга сезону понедельникте, сентябрь 19-та, эгелээн. Фунтиковтуң чугаазы-биле алырга, Кызылда шупту социал объектилерни чылыгда кошкан, арткан хереглекчилерже ам чоорту чеде бээр.
Республикада 31 одаар чүүл складтарынче хөмүрнү сөөртүп чедирип турар. Тываның хоорайлар, суурларында тус черниң складтарындан хөмүрнүң садар өртээн доктааткан. Ол өртекте «Тываның даг-руда компаниязы» КХН-ниң чурттакчы чонга садар хөмүрнүң чиигелделиг өртээ – тоннада 2220,10 рубль, автотранспортка хөмүрнү чедиргениниң чарыгдалы (хөмүр уургайындан чурттакчылыг черге чедир база тодаргай одаар чүүл складынга чедир оруктуң хемчээлинден ооң чарыгдалы аңгы-аңгы) база садыг-саарылга дээш немелде кирип турар. Чижээ, Каа-Хем суурнуң чурттакчылары бир тонна хөмүрнү 2458 рубль-биле садып алыр болза, Мөңгүн-Тайга кожууннуң Кызыл-Хая суурунуң чону – тоннада 5798 рубль-биле алыр. Ол өртек-үнеде транспорт чарыгдалы 3-тен 50 хууну ап турар.
«Тываның Одалга болгаш энергетика, Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызының удуртукчулары хөмүр сөөртүлгезиниң айтырыын контрольдап турар. Чедери берге суурлар доктааткан хуусаа иштинде хөмүрнүң херек хемчээлин алыр ужурлуг. Сөөртүлге дээш хөлүн эртире бербейн, улуг эвес немелдени кылып ап турар кылдыр сайгарлыкчыларже базымны кылган бис. Тарифтер бадылаттынган, тайылбыр ажылын күштелдирер» - деп, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг аппарат хуралының соонда бодунуң блогунда бижээн.
2022 чылдың планы езугаар дүжүрер ужурлуг 157 тоннаның сентябрь 15-ке чедир 99 муң тонназын уургайдан чүдүрген деп аппарат хуралында ТДРК директору Валерий Куликов дыңнаткан. Эрткен чылдың бо үезинге деңнээрге, үндүр сөөрткен хөмүрнүң хемчээли хөй. Уургай чери чонга садар хөмүрге кандыг-даа кызыгаарлаашкын кылбаанын, анаа чурум-биле ажылдаарын Куликов дыңнаткан. ТДРК-ның даргазы чиигеткен 2220 рубль өртектиг хөмүрнү чеже тоннаны садып ап болурун, кандыг документилер херегинге тайылбырны берген. Хөмүр садып алыр дээн кижи чогуур бажыңда киир бижидилгелиг паспортун, бажыңның шөлүн айыткан документизин көргүскеш, доктааткан чурум езугаар (1 кв.м.-ге 119 кг) ол бажыңга кыжын шупту чеже хөмүр херек болдур, хары угда уургайдан дорт чүдүртүп ап болурун тайылбырлаан. Садып алыкчының бажың документилериниң бары, ону хуу хереглелге ап турарын, азы чонга чиигелделиг өртек-биле садар төлевилелге дүгжүп турары болур. Бир эвес садып алыкчының холунда чүгле паспорт бар болза, 50-60 дөрбелчин метр улуг эвес бажыңны кыжын одаарынга чедер деп компанияның санааны хемчээл - беш тонна хөмүрнү чүдүрүп бээр. Компанияның ажылдакчылары садып алыкчының паспортунуң медээлерин тускай даңзыже киирер.
- Эрткен чылын база бо чылдың эгезинде, Саян артынче хөмүрнү хөйү-биле үндүр сөөртүп турган – деп, Валерий Куликов чугаалаан. – Ону тудуп-да, контрольдап-даа шыдаваан бис. Түңнелинде, дыка хөй хөмүр соңгаар чорупкан. Бажың ээзи кижи бодунуң бажыңынга чеже одаар чүүл херегин шынзыдып, чиигелделиг хөмүрнү дөмей-ле садып алыр. Шак-ла ындыг өртек-биле хөмүрнү садып алгаш, аар өртекке саарып, ажык-кончаа алыры болдурбас херек. Ол шынчы эвес бизнес-тир.