Тываның Баштыңы Өвүр кожуунда кол тудугларны хынаан

15.09.2022 "Өөредилге" национал төлевилел күүселдези-биле Өвүрнүң Саглы биле Дус-Даг школаларында септелгени бо чылын кылып дооскан. Тудугжулар өөредилге чылы эгелээринге чедир ажылдарны доозуптарга, уруглар сентябрь 1-де чаартынган школазында чаа парталар артынга олурупкан. Тываның Баштыңы тудуг ажылдарының шынарын боду хынап четкен. Владислав Ховалыг Өвүр кожууннуң ыраккы суурларында өске-даа тудугларны база хынаан.
Август 25-те септелгези доозулган Саглы школазында 118 уруг өөренип турар. База-ла август 27-те кылып дооскан Дус-Даг школазында 108 өөреникчи бар. Бо ийи школаның дээвиирин, эжиктерин база шалазының ыяжын солуп, чаа керамогранит плитканы чадып, ханаларын шып, электромонтаж ажылын чоруткан. Оон аңгыда иштики-даштыкы шеверлел ажылдарын база кылган.
Владислав Ховалыг школаларны эргээш, удуртулгазы-биле ужуражып, ниитизи-биле ажылдар эки кылдынганынга таарзынган. Бичии эдер чүүлдерни тудугжуларга айыткан. Кыска үе иштинде ону эткилептерин олар аазаан. Четпестерни эткен соонда, керээ дугуржулгазы езугаар, төндүр санажып алырлар.
Капитал септелгеден аңгыда, Өвүрнүң школалары национал төлевилел-биле амгы шагның эт-севин база компьютер дериг-херекселдерин алганнар. Чараш чылыг класстарда чаа, эптиг парталарны салган, аңаа олурупкаш өөренири солун-даа, онза-даа.
- Уруглар чайгы дыштанылгазынче бир школадан чорупкаш, сентябрь 1-де көңгүс өске школада келгеннер – деп, Владислав Ховалыг уругларның өөрүшкүзүн үлешкен. – Оларга езулуг байырлал-дыр.
Дус-Даг суурда чаа школадан аңгыда, Санчы Кызыл-оолдуң адын тывыскан көдээ Культура бажыңы база көстүп келген. "Сорунза" губернатор төлевилели-биле культура одаан туткан. 100 олуттуг клубтуң ниити шөлү 243 кв. м. Төлевилелдиң өртек-үнези - алды миллион 800 муң рубль болган, ооң беш миллион ажыын республиканың культура яамызы үндүрген. Ол акша-биле тудуг матераилдары база дериг-херекселдер саткан. Арткан түңнү муниципалитет киириштирген. Дус-дагжылар демниин көргүзүп, тудугну боттары туткан. Чогум клубту май 28-те байырлыы-биле ажытканнар. Тываның Баштыңынга шимеп алган клувун сонуургадып, амгы ажылы, келир үеде планнары-биле үлешкен.
- Суурларже үнүүшкүннер үезинде ажыктыг чүүлдерни билип, чоннуң хей-адын билип алыр мен. Дус-Дагда «Сорунза» губернатор төлевилели-биле чырык, чылыг клуб туттунган болза, Саглының культура бажыңында капитал септелге кидин-түлүк чоруп турар болду. Ам Ак-Чырааның чону суурже аныяктар эглип эгелээнинден оларны хаара тудуп, дыштандырар чер деп, «Сорунза» төлевилелге киириштирерин дилээннер. Ынча деп турда, канчап дузалашпас боор? Культура сайыды Виктор Чигжит, кожуун чагырга даргазының хүлээлгезин күүседип турар Айдыс Куулар-биле чүнү канчаарын ол-ла черинге чугаалаштывыс – деп, Владислав Ховалыг дыңнаткан.
Саглыжыларның культура одаанда септелге ажылдары чымыштыг. Борбаанды Маадыр-оол аттыг көдээ клубту 1974 чылда туткан, ам "Культура" национал төлевилел-биле чаартынып турары бо. Баштайгы планда улуг хемчээлдиг септелге ажылдарынче сес чартык миллион рубльди үндүрүп, сентябрь 1-де доозары көрдүнген турган. Чаа өөредилге чылының эгезинде школа септелгезин доосчур дээш, тудугжулар августуң ортан үезинде ынаар шилчээн. Ам боттарының объектизинде ажылды шапкынчытканын Владислав Ховалыг көрген.
- Шалазындан эгелээш дээвиирин, ханаларын дээш, шуптузун эде кылыр апаар. Ажылдап турары дүрген-дирлер, ноябрь 1-ге чедир доозуптарын аазадылар – деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.
Бо чоокку чылдарда Саглыга ам бир тудуг эгелээр. Кожуун төвүнден ыракта чыдар суурга амгы үениң, тускай дериг-херекселдерлиг эмнелге пунктузу дыка херек. 1957 чылда туткан аргажок эргижирээн эмнелге амбулаториязы бөгүнде 618 кижини хайгааралда алган. Республиканың эрге-чагыргазы ТР-ниң кадык камгалалының бирги звенозун модернизастаар регион программазы-биле 2024 чылда Саглы суурга чаа амбулатория тударын планнаанын Владислав Ховалыг дыңнаткан. Тываның Баштыңы суму чагыргазының баштыңынга тудуг тудар чер участогун аңгылаар даалганы берген.
Саглыжылар чаа амбулаториязын бичии манаар болза, Чаа-Суурнуң чурттакчылары октябрь төнчүзүнде чаа спорт залдыг апаар. “Эзирлер уязы” губернатор төлевилели-биле суурда шывыглыг, эптептер спорт залды тудуп турар. Владислав Ховалыг тудуг ажылын хынаан. Тудугнуң таваан куткан, дуга хевирлиг демирлерни эптеп, тургускан, ам ыяштан быжыглаашкынны кылып турар. Амгы үеде тудугжулар профлист-биле шывар ажылдарда. Херек материалдарны саткан, он кижилиг бригада хүннүң-не ында. Республика бюджеди объектини тударынче чеди чартык миллион рубльди үндүрген. Губернатор төлевилели-биле шак-ла ындыг спорт залды Кызыл кожууннуң Кур-Чер суурда база тудуп турар.
Өвүр кожууннуң чүгле социал объектилеринде эвес, а Ак-Чыраа биле Хандагайты суурнуң аразында участоктарда орук шывыында, Чоза хемни кежир көвүрүг тудуунда орукчуларның ажылы чымыштыг. Өвүр кожууннуң суурлар аразында оруктарын экижидеринче регионнуң чазаа 20 миллион рубльди тускайлаан. Ыраккы кызыгаар черде суурлар арразынга турум харылзааны тургузары эң кол – деп, Владислав Ховалыг санап турар. Октябрьда Ак-Чыраа - Хандагайты оруунда шупту септелге ажылдарын доозарын орукчулар аазаан.