Тываның Баштыңы Таңдыда дүжүт ажаадазы кайы хире чоруп турарын көрген

13.09.2022 Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Таңды кожуунга ажылчын сургакчылаашкын-биле чораан. Шөлдерде дүжүт ажаалдазы, Бай-Хаакта школа тудуу кайы хире чоруп турарын ол хынаан.
Таңдының ажыл-агыйлары бо чылын 21,5 муң га шөлде көдээ ажыл-агый культураларын тараан. 417 гада картофельди, 160 гада ногаа культураларын олурткан. 25 муң тонна мал чемин: 22 муң тонна сигенни, 2 муң тонна силосту база 1151 тонна сенажты белеткээр планныг. Кожууннуң ажыл-агыйлары шөлдерниң хөй кезиинден дүжүттү чыып, гадан ортумаа-биле 12,8 центнер дүжүттү алган.
Владислав Ховалыг Кур-Чер суур чоогунда бо чылын Михаил Санниковтуң тарааны шөлдерни база көрген. Ында дүжүт ажаалдазы кидин-түлүк чоруп турар болган. Фермер ол шөлдерден 100 тонна рапс база хүрең-тарааны, ол ышкаш 1100 тонна сиген-ширбиилдиң дүжүдүн алган. Республика Чазааның деткээни чаа техниканы, ийи комбайнны ол бүгү ажылдарга ажыглаан. Шөлдерден ажаап алганы хүрең-тараазының дүжүдүн арыглап, сорттап турар.
Эрткен чылын Санниковтуң ажыл-агыйы 5 муң ажыг тонна тарааны, ооң иштинде 570 тонна хүрең-тарааны болгаш чартык муң тонна кызыл-тасты ажаап алган. Бодунуң тараа дээрбелээр комплекизинге бирги сорттуң 300 тонна далганын бүдүргеш, Кызылдың хлеб комбинады биле Кызыл-Арыг суурда пекарняны хандырып турар. Ажыл-агый оон аңгыда, муң хире тонна тус черниң агаар-бойдузунга чаңчыктырган кызыл-тас, сула, арбай үрезин бүдүрген. Тараажы бодунуң үрезининге өртекти кожа регионнарга деңнээрге 20 хуу чиик өртекке садып турар. Республиканың ажыл-агыйлары боттуң бүдүрүкчүзүнден үрезинни садып албышаан, үрезинни сөөртүп эккеп алырынга үш млн хире акшазын-даа, үе-шагын-даа камнап ап турар. Амгы үеде тус черниң 28 ажыл-агыйлары-биле үрезин садып алыр баш бурунгаар дугуржулгаларны чарган.
Регионнуң эрге-чагыргазы бо чылын Михаил Санниковтуң ажыл-агыйынга часкы хову ажылдарының чарыгдалдарын эгидип, барык сес миллион чартык рубльга күрүне деткимчезин көргүскен.
- Дүжүт ажаалдазынга чаа техниказы четтигип турар бе дээрзин көрдүвүс. Бо чылын эргиде “Тиилелге” совхозтуң шөлдеринде бир дугаар чашкан суланың дүжүдүн алган. Ажыл-агыйның бодунга чедип, дүжүттү сорттаар комплексти, тарааны канчаар шыгжап турарын сонуургадывыс. Бо үеде комплекс хүрең-тарааны сорт аайы-биле ылгап турар болду. 6 муң тонна кире бээр чаа складтарның байдалдарын хынадывыс. Тараажы бодунуң дүжүдүн сорттап доозуптарга, ол чоок-кавында ажыл-агыйлар ооң сорттаар комплекизин база ажыглаар боор – деп, Владислав Ховалыг чугаалаан. Үрезин бүдүрер бодалдыг Радик Мунзук лабораторияже бодунуң тараазын база дужааган, удавас ол дүжүдүн база арыгладып алыр.
Республиканың Баштыңы ол чорааш, Радик Мунзуктуң “Дамды” КБК-га четкен. Ажыл-агый часкы хову ажылдарынга дээш күрүне деткимчезин алганнарның бирээзи. Бичежек ажыл-агый субсидияны бир дугаар алган. Оңгар-Хову деп черде дүжүт ажаалдазында беш кижиден тургустунган бригада ажылдап турар. Олар хову ажылдарында лизингиге садып алганы база хөлезилээн техникаларын ажыглап турар. 620 га шөлден 980 тонна сиген-ширбиилди белеткээн. 100 га тарылга шөлүнден 100 тонна кызыл-тасты, гадан ортумаа-биле 10 центнер дүжүттү алган.

Тываның Баштыңы Таңды кожуунга сургакчылап чорааш, Бай-Хаакта школа тудуунга база четкен. “Үшкү сменаны чок кылыр” программа боттанылгазы--биле Таңды кожууннуң төвүнде 825 олуттуг школаны тудуг керээзиниң негелдези езугаар 2023 чылдың төнчүзүнде тудуп доозар ужурлуг. 870 млн рубль өртек-үнелиг объектини “Элита” КХН тудуп эгелээн. Төлевилелде котельная, суг чыыр база арыглаашкын дериглиг инфраструктура шуптузу кирген. Сооктар дүшкүжеге тудугнуң таваан белеткеп доозар дээш, ажылдар шалыпкын чоруп турар. Тудугда 50 кижи, алды техника хаара туттунган.
Владислав Ховалыг тудуг ажылдарын хынап, тудуг организациязының ажылчыннары база төлээлери-биле чугаалашкан.
- Ажыл график езугаар чоруп турар. Мобильдиг бетон заводун эптеп тургузуптарга, ажылдар оон-даа дүргедей бээр деп, ол түңнээн.