Тываның Баштыңы республиканың шупту суггат бугаларын катап тургузарын негээн

28.07.2022 Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг регион чазааның көдээ ажыл-агый адырын база кожуун чагыргалар удуртулгазының киржелгези-биле часкы хову ажылдарының түңнелдерин база мал чеминге белеткелди сайгарып чугаалашкан ажылчын хуралды эрттирген.
Тыва - чер ажылынга таарымча чок зонага хамааржыр болганда, регионда шупту арыктарны, суг бугаларын, суггат системазын катап тургузуп, ажылдадырын республика баштыңы айыткан. “Тывада бар 46 суггат системазының 30-и ажылдап чйалан. А артканнарын септеп-селип, катап тургузар херек. Майда, июньда кааңнап изээнинден, дыка хөй черлерде оът кадып каан. А суггаттыг шөлдерде сиген шору. Үш кожуунда – Барыын-Хемчик, Улуг-Хем, Эрзинде тус чер чергелиг онза байдал чурумун киирген. Ында сандан үнген тараа культураларының хемчээлин санап, материалдыг когаралды түңнеп турар. Ынчангаш суггат ажылынче онза кичээнгейни угландырары черле чугула” – деп, республика баштыңы айыткан.
Республика бо чылын часкы хову ажылдарында ышкаш, эрткен чылга деңнээрге хөй сиген-ширбиилди - 259914 тоннаны кезип белеткеп алырын хүлээнген турган. Бо хүннүң байдалы-биле алырга, 1059 тонна белеткеттинген.
Чамдык кожууннарда сиген-ширбиил үнмээнинден, Өвүрнүң Убса-Нуур ыйгылаажындан сигенни кезип белеткээри планнаттынган. А Чаа-Хөл кожуун кожазы Улуг-Хемден сигеннээр.
Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы кожа регионнардан сигенни кезип белткээр азы садып алыр айтырыгны өөренип көрген. Кожа-хелбээ Хакасияда база кааңдаанындан, ам Красноярск крайга идегеп турары демдеглеттинген. Ынчангаш Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы Красноярск крайда коллегалары база муниципалитеттер удуртукчулары-биле баш бурунгаар чугаалажыышкыннарны чорудуп эгелээн.
Тываның көдээ ажыл-гый болгаш аъш-чем сайыды Сергей Ондарның дыңнадыындан алырга, эрткен чылга деңнээрге, бо чылын тарылга шөлдериниң хемчээли улгаткан: тараа шөлдерин 17, 75 муң га турганындан 18,9 муң га (107%), мал чеминиң культураларын 24,71 муң га турганындан 34,2 муң га (130,8%); картофель шөлүн 1,89 муң гадан 2,62 муң га (138,5%) база ногаа шөлүн 0,3 муң гадан 0,43 муң га (120%) чедир улгаттырып, алгыткан. Республикада ниитизи-биле 56,2 муң га шөлдерни тарылгаже киирген. Бо чылын ол шөлдерден 19,8 муң тонна тарааның, 21,8 муң тонна картофельдиң, 25 муң тонна ногааның дүжүдүн алыры көрдүнген.
Сөөлгү он чылдарның иштинде, бир-ле дугаар, 951 тонна минералдыг чемишчидилге садып алырынче 26,8 млн рубльди үндүрген. Минералдыг чемишчидилгениң 68 хуузун күрүне деткимчези-биле саткан болза, артканын ажыл-агыйларның боттарының акша-хөреңгизи-биле саткан.
Эрткен 2021 чылга деңнээрге, тарылга ажылының хемчээли 102 хууга көвүдээн-даа болза, Таңдыдан тараачын-арат ажыл-агыйы Н. Чульдум тараа үрезини чажар планын күүсетпейн барганындан, республикада ниити көргүзүг 96 хуу кылдыр баткан.
А мал чеминиң культураларын тарыыры 2021 чылга көөрде 122 хуу өскен болзажок, Таңды база Эрзин кожууннардан 3 ажыл-агый (Чульдум Н.С., Оюн С.В. база Чопуй А.Б.) планын күүсетпээнинден, республика ниити планын 85,3 хуу күүсеткен.
Картофель олуртур план 100 хуу (эрткен чылга деңнээрге 138,5% өскен), а ногаа культураларын тарыыры база 100 хуу болган (өзүлде 126,8%).
Тываның Баштыңының тараа болгаш мал чиир культураларын тарыыр планның күүсеттинмээниниң чылдагаанын айтырарга, сайыт база кожууннар чагыргазының даргалары тайылбырны берген. Бооп болур байдалдарны санап, тарылгага баш бурунгаар белеткенмээни - аңаа уржук болганын айыткан.
Бо час база чай чер ажылдыгларга нарын шылгалданы болдурган. Өл-шык дүшпээн, кааңдаашкындан хову-шөлдерде тараан культуралар когараан. Дүнелерде доңаттап эгелээнинден, өзүмнерден дүжүт кордаары ам болдунмас. Ынчангаш тараа культуразының элээн хирези мал чеминге баары чадавас деп, сайыт чугаалаан.
Хуралдың түңнелинде, республика девискээринге мал чеминиң кампаниязын үе шаанда организастыг эрттирерин чедип алырын, мал чеминиң курлавыр фондузун кылып алырын шыңгыы контрольга алырын көдээ ажыл-агый яамызынга даандырган. А кожуун чагыргалары сентябрьның 25-ке чедир мал чемин белеткээр шалыпчы үени доозуп, хову шөлдерде ажылдар кайы хире чоруп турарынга неделя санының илеткелин кылырын дугурушкан.