Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның Тожу кожуунга сургакчылаашкыны

22.03.2022 Эрткен дыштаныр хүнде Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг республиканың эң ыраккы, чедери берге Тожу кожуунунга чедип, ында тудуг ажылдарының кайы хире чоруп турарын боду хынаан. Кожууннарга чедип, чон-биле ажык чугааны кылып, ужуражылгаларны эрттирери - чаагай чаңчыл. Тожу кожуун хөгжүлдениң оруунда быжыг турушту ээлепкен, базып олурар. Уругларның уран чүүл школазы капиталдыг септелге соонда, таныттынмас кылдыр чаартырган, изиг чем-биле бичии класс өөреникчилерин чаа столовая хандырып турар, удавас кожууннуң улуг хүрээзи чүдүкчүлерге эжиин ажыдар, Тоора-Хем суурнуң кудумчуларында амгы үениң кудуктарын хаккан, дизельдиг электри станциязын күштелдирип, немей дериг-херекселди салып турар... Эрткен чылын В. Ховалыг Тожу кожуунга чорааш, чурттакчыларның эң улуг дилээ – аргыжылганың улуг көвүрүүн тудуп бээр чагыгны хүлээп ап, ону бодунуң ажыл программазы болур “Хөгжүлдениң улусчу паспортунче” киирген турган. Тыва Чазактың чоокку чылдарда ажыл-чорудалга планынче көвүрүг тудуун киирип, ону кыска үе дургузунда шалыпкын боттандырарын чедип алыр хемчеглерни ап турар. Бо удаада көвүрүг тудуунда ажылдар кайы хире чоруп турарын хынап четкени ол. Орук-тудуг ажылдары-биле мергежээн “Восток” КХН көвүрүг тудуун холда алгаш, ында ажылдап турар. Улуг ажылдар колдуунда адакталып, сөөлгү база бир кол чадазынче кирген деп болур. Тываның Баштыңы В. Ховалыг тудугжулар-биле чугаалажып, ажылдарны боду көрген соонда, май 1-де объектини ажыглалче киирер деп дугурушканнар. Хемни кежир улуг баганаларда “даяныпкан” көвүрүгнүң ажыттынарын тожулар четтикпейн манап турар. Кажан ол ажыттына бээр болза, чоннуң аргыжылгазы айыыл чок апарып, кожууннуң экономиказынга улуг идигни бээринге кым-даа чигзинмес. Тываның Баштыңы социал четкилерде бодунуң арнында ажыл-агыйжы сургакчылаашкынның дугайында бижидип алыкчыларынга мынчаар дыңнаткан: — Тожу кожууннуң девискээринде чугула кол объектилер - Улуг-Хемни кежир көвүрүг тудуу болгаш дизельдиг станцияларның ажылын хууда хыналдамда алган мен. Ажыл штаттыг режим ёзугаар чоруп турар-даа болза, ам-даа чүткүлдүг ажылдаар барымдаа бар. Көвүрүг ажыттынарга, чаңгыс чер-чуртугларывыстың амыдыралы шынап-ла эки талаже өскерлир, а 2024 чылда Тожунуң электри хандырылгазы үзүктел чок доктаамал болур. Амгы үеде кожуун чаңгыс черде турбайн турар. Капиталдыг септелге соонда, уругларның уран чүүл школазы ажылдап эгелээн, эге школаның өөреникчилерин чаа столоваяда чемгерип турар, сарыг-шажынның хүрээ тудуунуң ажыдыышкыны удавас болур дээн, Тоора-Хемниң кудумчуларында амгы үеге дүүштүр кылган кудуктар ажылдап турар-дыр. Сөөлгүзүн өске удуртукчулар демдеглеп алыры чугула. Чүге дээрге тожулар боттары ол кудуктарның технологиязын эки өөренип билип алган болгаш, олар чагыг ёзугаар ындыг кудуктарны тургузарынга белен. Дыка эки эгелээшкин-дир, ону деткиир болза эки. Тожунуң чонунга баз бир аазаашкынывыс күүсеттивис — кожууннуң культура бажыңынга УАЗ автомашинаны хүлээдип бердивис. Ам оларның солун көргүзүглерин Кызылга болгаш өске-даа черлерге манаар бис. Өске кожуунга чаңгыс чер-чурттугларым-биле дыштаныр хүн эртирери — эки чаңчыл. Ону ам-даа уламчылаар мен.