19.02.2022
Бо чоокку хүннерде «Элээр суур - 2022» деп мөөрейни Тыва Республиканың көдээ чурттакчылыг суурларының аразынга чарлаар. Чурттакчы чоннуң арагалаарын эвээжедип, спирт холуксаалыг продукцияны чөпшээрел чок садып-саарарынга удур хөделир хемчеглер планында ол кирген.
Регион Баштыңының оралакчызы Тимур Куулар ооң даалгазы езугаар ажылдап кылган документини бадыладыры-биле таныштырган. Владислав Ховалыг төлевилелди өөренип көргеш, эдилгелерни киирер даалганы берген. Ведомстволар, хөй-ниити каттыжыышкыннары база тоомча чок хамаатыларның киржир ужурлуг хемчеглери ында четпейн турарын айыткан. 2021–2025 чылдарда арагага база наркотиктерге удур күрүне прогрмамазының хемчеглер даңзызынче планны киирер.
Республиканың «эзирик» кем-херектер талазы-биле кударанчыг көргүзүглери планны хүлээп алырын албадапкан. Бо чылдың чүгле январьда, эрткен чылдың бо үезинге деңнээрге, эзирик тургаш аар болгаш онза аар кем-херектерни 7,1 хуу хөйге кылганы демдеглеттинген. Кемниг херектерниң өске-даа сан-чурагайлары дүвүренчиг.
«Эзирик» кем-херектер Кызыл хоорайда (40-тен 53), Чөөн-Хемчикте (8-тен 18), Бии-Хемде (4-тен 7), Барыын-Хемчикте (17-тен 19), Чеди-Хөлде (0-тен 2), Сүт-Хөл база Бай-Тайгада (1-ден 2 чедир) көвүдээн.
Тыва Республиканың Чазак Даргазының оралакчызы Тимур Куулар комплекстиг планда 36 хемчег киргенин чугаалаан. Ведомстволар аразының ажылчын бөлүү планның күүселдезин хайгаарап, квартал санында кылдынган ажылдарын илеткээр. Документиниң төлевилелин Тыва Республикада ИХЯ эргелелинче дугуржур кылдыр чоруткан.
Тимур Куулар чазактың тургузуунда ведомство ажыдакчылары-биле кем-херек болган чурттакчылыг черлерже үнүүшкүннерни кылып, ооң чылдагааннарын чон чыыжында сайгарарын демдеглээн. Иштики херектер органнарының база муниципалдыг тургузуглар чагыргаларының ажылдакчыларындан ведомстволар аразының бөлүктери ажылдарны күштелдирип, 2022 чылдың эгезинден 1329 рейдиже үнүп, 7 854,04 литр арага болгаш спирт холуксаалыг арага аймаан хавырган. Ооң 6111,19 литрин Тыва Республиканың Лизенция бээр албаны илередип, хавырган.
Тываның Баштыңының Дээди Хуралга (парламентиге) Айыткалының элээр чоруктуң девискээри кылдыр боттарын чарлаан чурттакчылыг черлерни 1 млн рубль-биле деткиир дугайында пунктузун күүседир дээш, «Элээр суур - 2022» деп көдээ суурлар аразынга республика мөөрейиниң дугайында дүрүмнү ажылдап кылган. «Элээр зона» деп боттарын чарлаан Тожу кожуунда Чазылар, Бай-Тайга кожуунда Шуй биле Хемчик, Улуг-Хем кожуунда Эйлиг-Хем база Тес-Хем кожуунда Ак-Эрик суурлар деткимче алыр кордакчылар санында.
Арагадан, наркотиктерден база албаарадыр бүдүмелдерден эзирээн кижилерге дуза көргүзер тускайжыттынган черлерни республикага ажыдар айтырыгны ажылдап турар. Эзириктер сергедир черлерни Кызыл хоорайга, Улуг-Хем, Барыын-Хемчик база Чөөн-Хемчик кожууннарга ажыдары планнаттынган.
Планның чамдык хемчеглери ооң мурнунда база кирип турганын, ам оларны элээн дээштиг арга-хемчеглер-биле солуурун Владислва Ховалыг саналдаан. Хемчеглерниң үре-түңнелдерин чедип алыры-биле кожуун, суур бүрүзүнге албан-дужаалдыг тодаргай кижини быжыглап, харыысалганы улгаттырар. Ынчангаш кожуун чагырга даргалары база баштыңнары чажыт арага садып туралар-биле демиселдиң база эзирик чурум үрээшкинеринге удур профилактика ажылдарын чорутканын квартал санында илеткээрин чурумчудар.
Арагалаар кижилерни ажылче хаара тудуп, эттинип алыр арганы бээр деп, республика баштыңы бодунуң бодалын илереткен. Айыылдыг бөлүкте ада-иелерни Көдээ ажыл-агый яамызының шугуму-биле кожууннарга ажыдар бүдүрүлгелерге, инвестиция төлевилелдери-биле ажыдар бүдүрүлгелерже, бо чылын тудар, септээр объектилерже ажылдадып киирерин саналдаан.
Өг-бүлениң культурлуг дыштанлгазын организастаары улуг рольду ойнаар ужурлуг. Ындыг болзажок, коронавирус пандемиязы-биле холбашкан кызыгаарлаттынган хемчеглер культура болгаш спорт адырында шаптаразыннарны болдуруп турары харааданчыг. «Пандемиялыг» чылда-ла спорт-биле доктаамал белеткенип турар кижилерниң саны эвээжеп бар чыдарын спорт сайыды Субудай Монгуш чугаалаан. Ооң мурнунда, суурлардан эгелээш республика деңнелинге чедир эрттирип турган, өг-бүлениң республика спартакиадазын ведомство эрттирбестээн.
Чүгле административтиг арга-биле чоннуң арагалаашкынынга удур демисежири болдунмас. Хөй-ниити организацияларның киржилгези албан херек. Херээженнер эвилелиниң, Адалар чөвүлелиниң, элээр болгаш кадык амыдыралды эдерген каттыжыышкыннарның ажыл-чорудулгазын идепкейжидер. Бо угланыышкынга ажылдаарынга белен коммерцияга хамаарышпас организацияларга грант деткимчезин көргүзер.
Арагага сундулуг чамдык ада-иелерни арагадан эмнээр республиканың наркология диспансеринде оруннар чедишпес айтырыгга хуралдың киржикчилери доктааган. Назы четпээннер херектериниң талазы-биле комиссияның чоруткан 170 кижиден, чүгле үш кезии эмчи дузазын херек кырында ап турары билдинген. Кожууннар аразының эмнелге төптеринде наркология угланыышкынынга немей оруннарны аңгылаарын Кадык камгалал яамызынга сүмелээн.
Вице-премьер Елена Хардикова ажылдаттынып кылыр комплекстиг бо планны 2021–2025 чылдарда Тыва Республиканың арагага база наркотиктерге удур күрүне программазының хемчеглер даңзызынче киирерин саналдаан.
Тываның Баштыңы ведомстволар аразының кады ажылдаар планын эде кылырын онааган: «Кадык амыдырал дээш федералдыг болгаш республиканың шупту ведомстволары: Иштики херектер, Кадык камгалал, Өөредилге яамыларындан эгелээш, Аныяктар херектериниң талазы-биле агентилел база өске-даа организациялар бүгү талалыг кады ажылдаар ужурлуг».