Тываның Баштыңы: «хөмүр» байдалын контрольга тудар бис

18.02.2022 Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг февраль 17-де Кызыл хоорайның одаар чүүл складтарын хынаан. Ында садып турар хөмүрнүң кайы хире барын, эвээжеткен өртек-биле садып турарын боду барып көрген. Хоорайның аңгы-аңгы кезектеринде үш черге барган. Республика чазаа республиканың «хөмүр-даш» айтырыынга киришкен соонда, байдал чогумчалыг апарганын үнүүшкүн бадыткаан. Владислав Ховалыг февраль 16-да Дээди Хуралдың ээлчеглиг сессиязында, хөмүр айтырыынга хамаарыштыр бодунуң туружун илереткен. Чурттакчы чонга садар хөмүрнүң өртээн бир тоннада 2220,10 рубль кылдыр бадырар дээш регионнуң эрге-чагыргазы дыка үр туржуп келгенин, бодунуң чугаазында демдеглээн. ТДРК-биле үр үеде маргышкан соонда, федералдыг чазактың деткимчези-биле чугаа чедип алдынган. Владислав Ховалыг РФ-тиң Чазааның Даргазының оралакчызы Андрей Белоусовтан кадыг одаар чүүлдү үндүр садарынга хөмүр компаниязынга транспорт квотазын үндүрүп бээрин дилеп алгаш, республикага чедингир өртекти арттырган. Ындыг болзажок, февраль эгезинде Тываның чурттакчыларындан хөмүр чедишпестээн деп хомудалдар келген. Кызыл хоорайда, Каа-Хем база Таңды кожууннарда ындыг айтырыглар тургустунганын мониторинг бадыткаан. Ол-ла үеде саарыкчыларда таарымчалыг үе тыптып келгени билдинген: Хакасияда хөмүр өртээ өскен, а Тывада чиигээн болган. Аай-дедир сөөрткениниң төлевири-биле дуглаттына бээр кылдыр. Ынчангаш дыка хөй автотранспорт аймаа кожа регионче шуужупкан. А Тывага сооктар дыңзааны-биле, хөмүрге негелде улгадып келген. Кажанда-даа хөмүр ынчаар чедишпес турбаан, одаар чүүл тывыкчылары четтикпестеп эгелээнинден, дүвүрээзин үнген. ”Хөмүрге өртектерни чавызадырының дугайында шиитпирни хүлээп ап тура, мооң-биле холбаштыр тургустунуп болур хире айыылдарның дөгерезин өөренип көрген бис, ооң иштинде чиижең садыгжыларның идепкейжиириниң, чер-черлерде одаар чүүл складтарының ажылының дугайында база. Мооң түңнелдеринде хөмүр-даш-биле хандырылга айтырыынга берге байдал тургустунуп кээрге, ону шалыпкын чогумчудар, республиканың Чуртталга-коммунал ажыл-агый яамызының, “Чаагайжыдылга” МУБ-туң чүък сөөртүр улуг транспортун эвилелдээр аргалыг болган бис. Мындыг чергелиг ажылдар ам-даа уламчылап турар” – деп, Ховалыг демдеглээн. Амгы системаны эде тургузуп, шыңгыы чурумчудары чугула деп, хыналда үезинде ол чугаалаан. Бо частан эгелеп, бюджет организацияларынче, чонга садар хөмүр складтарынче одаар чүүлдү чиге график-биле – июньдан сентябрьга чедир үе-шаанда сөөртүп чедирер. Регионнуң чазаа ол талазы-биле бүгү ажылды тургузарын чедип алыр. Республиканың кожууннарынга хөмүр-даш складтарының четкизин тургузар. Одалга сезонунга белеткелди дараазында чурум-биле эгелээр: Одалга болгаш энергетика яамызы сөөртүкчүлер-биле керээ чарар шупту ажылдарны шалыпкын чорудар, а муниципалитеттер – боттарында хөмүр складтарын белеткеп, хереглекчи шын деңзилиг хөмүрнү үезинде алган турар амгы үениң хандырылгазын кылыр. Тываның даг-руда компаниязы хөмүрнү үзүктел чок чүдүрерин, бирги ээлчегде социал адырның керээлерин хандырар. Чылыг үеде хөмүр-даш тывыжының хемчээлин көвүдедип, эрткен сезонга деңнээрге, бөгүнден одалга сезону эгелээже, 120 муң тонна хөйнү садып-саарарынга белеткээн болур ужурлуг. Тываның Чазаа ажылды элээн экижидип, бүдүрүлгезиниң күчүзүн улгаттырарынга техникадан немей садып берип деткиирин «En+» команияның удуртулгазынга саналдаан. «Бо адыр айтырыглары-ла хөй, берге чер, ынчалза-даа көскү, ажык-чарлыг системаны тургузуп алырынче базымнарны кылыр апаар. Бо байдалды контрольга тудар бис» - деп, республика баштыңы чугаалаан. Регион удуртукчузунуң барып чораан черлеринде сайгарлыкчылар бөгүнде хөмүрнү чиигеткен өртек-биле садып турарын, өртээн өстүрген хүннер тургулаанын чугаалаан. Одаар чүүлдүң чедишпейн турганы-биле ону холбаан. Хоорайның шупту одаар чүүл складтары одалга сезону доозулгужеге чонга хөмүрнү 2507 рубльга садар. Республиканың Тарифтер албаны ону контрольдаар.