Тываның Баштыңы биле Тываның даг-руда компаниязы Москвага дугурушкан хөмүр-даш өртээн албан езунуң керээзи-биле быжыглаан

08.12.2021 Республика Чазаа биле Тываның даг-руда компаниязы социал-экономиктиг кады ажылдажылга дугайында дугуржулгага атты дүүн салган. Россияның бирги вице-премьери Андрей Белоусовтуң киржилгези-биле Москвага чедип алдынган дургужулганы бо документ быжыглап, регионда социал дүшкүүрлүг чоруктуң дөзү болу берген чурттакчы чонга хөмүр өртээнге хамаарыштыр Тываның эрге-чагыргазы биле хөмүр-даш компаниязының аразында чөрүлдээни чок кылган.
Москвага вице-премьер Андрей Белоусовка эрткен ужуражылганың түңнели-биле, керээге аттарны  Тываның Чазааның талазындан республика баштыңы база En+ холдингиниң төлээзи - Тываның даг-руда компаниязының чиңгине директорунуң албан-хүлээлгезин күүседип турар Андрей Видуто салганнар.
Тываның даг-руда компаниязы дугуржулга езугаар, республикада хөмүр өртээ-биле тургустунган социал айтырыгны шиитпирлээр элээн каш хүлээлгелерни бодунда алган. Компания 2022 чылда чазактың тургускан өртээ – тонна хөмүрнү үндүрүглери-биле катай 2220,1 рубльга чонга садар. Кызылдың чылыг-энергетика төвүнден аңгыда, ТЭК бүдүрүлгелеринге база бюджет организацияларынга  өртекти доктааткан. 2022 чылда хөмүрнү тоннада 2985,6 рубльга уургайдан садып үндүрер. Хереглекчилерниң айыткан ол кезээнге хөмүрнү чоорту төлээр кылдыр садып болуру көрдүнген.
Чер бажыңнарда чурттап турар чединмес болгаш хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни “Социал хөмүр” регионнуң гуманитарлыг төлевилели-биле деткиирин компания хүлээнген. Тываның даг-руда компаниязы «Социал хөмүр» төлевилелдиң фондузунче 2022 чылда 21 млн рубльди салыр.
Республиканың 800 хире чурттакчызы ажылдап турар бүдүрүлге, Каа-Хем биле Чадаанада ийи уургайының хөгжүлдезинче бодунуң орулгазындан 100 млн рубльди тускайлаар пунктуну аңгы киирерин республика чазаа чедип алган.
Керээниң ол пунктулары бүдүрүлгениң экономиказы карылга чок болур болза, боттаныр. Республиканың Чазаа ону болдурбас дээш, Тываның даг-руда компаниязы бодунуң хөмүрүн 2022 чылда даштыкыже үндүр садар арганы магадылаан дугуржулганы федералдыг деңнелде кылган. БАМ биле Трансиб оруунуң эрттирилгези куду болганындан, РФ-тиң Чазаа чөөн чүк уунче чүък сөөртүлгезинге квотаны киирген. Чүъктүң хемчээлин база орулгалыын көрүп, элээн ажыктыынга ону бээр.
Ындыг байдалда улуг эвес хемчээлдиг компаниялар экспорттан ыракта арткан. Ынчангаш Тываның Баштыңы бирги вице-премьер Андрей Белоусовче дилегни киирген. Айтырыгның социал ужур-уткалыын өөренип көргеш, Тываның даг-руда компаниязынга 400 муң тонна хөмүрнү экспортче үндүр садар квотаны 2022 чылдың планынче киирерин чөпшээрээн.
Керээде хөмүр өртээн таарыштырарындан аңгыда, аңгы-аңгы угланыышкыннарга кады ажылдаар ниити дүрүм кирген. Оларның санында – хөмүр-даш үлетпүрүн хөгжүдери, программаларны болгаш төлевилелдерни кады боттандырары, немелде ажылчын олуттарны ажыдары көрдүнген.
Хөмүр-даш өртээниң талазы-биле республика Чазаа биле ТДРК аразында сөөлгү сес чылда чардынган бир дугаар керээ болуп турарын Тываның Одалга болгаш энергетика яамызы демдеглээн. Бо үеге чедир ийи тала чүгле судтар үезинде сайгаржып турган.
Тываның чурттакчы чонунуң дөрттүң үш кезии кыжын хөмүр одаар чер бажыңнарда чурттап турар болгаш, хөмүр өртээ кол черде. Хөмүр тывыжының компаниязы монополист болганындан, чылдың-на өртекти өстүрүптер турган.
2022 чылдың июльда, республика Баштыңы Тываның даг-руда компаниязының чонга садар хөмүрүнге доктааткан өртекти тургускан. Компанияның өртээн 20 хуу бадырып, тоннада 2220,1 рубль кылдыр доктааткан. Россия Чазааның удуртукчулар деңнелинге чугаалажылганың соонда, аттар салган керээде ол өртекти быжыглааны ол.