Тываның Баштыңы инвестор-биле ужуражылгада регионнуң болгаш ооң чурттакчыларының сонуургалдарын айтып, капитал салыышкынын камгалаар болгаш деткиир аргаларны чугаалашкан

Дугуржулганың кол пунктуларының бирээзинге - турум ажылдаарын хандырары хамааржыр. Россия Федерациязының база Тываның эрге-чагыргазы төлевилел чорудуунуң үезинде, Голевтиң компаниязынга оларның ажыл-чорудулгазынга шаптыктыг шиитпирлерни хүлээвезин хүлээндирер. Чижээ, дугуржулгага ат салган хүнден эгелээш, үндүрүглер ставкалары хевээр артар, суг объектилерин, арга-арыг курлавырларын ажыглааны дээш төлевирни улгаттырбас. Оон аңгыда, Ак-Сугнуң болбаазырадылга комбинадының продукциязын үндүргенинге пошлинаны өстүрбезин эрге-чагырга хүлээнип алыр. Ол деткимче хемчеглеринден аңгыда, республиканың ажыглалынче чоорту дамчыттына бээр инфраструктура объектилерин туткан чарыгдалдарны компанияга эгидери дугуржулгада көрдүнген. 

Тожу кожуунну электри-биле хандырар Тоора-Хем биле Ырбан суурларже чырык дамчыдар шугумну тударының дугайында чугаа ол. Ол ышкаш, комбинаттан Туран хоорайга чедир автомобиль оруун тударын база көрген. Эрткен чылын Голевтиң даг-руда компаниязы-биле Тываның социал-экономиктиг хөгжүлде керээзинге атты салып тура, республика ол объектилерни негеп тургаш, чедип алган. 

Специалистер белеткээр Даг техникумун Кызылга тудары, Бии-Хем биле Хамсара хемнерни кежир паром кежиглерин кылыр ийи төлевилелди база көрген. Голевтиң даг-руда комбинадының санааны-биле алырга, шупту объектилерни тутканы дээш компенсацияның ниити түңү 24,7 млрд. рубль болур. Компания ону даг-болбаазырадылга комбинадын ажылдаткан соонда, бюджетче төлээн орулгага база өнчү-хөреңгиге үндүрүглер дээш тырткан түңден 7 чылдың дургузунда эгидиптер планныг.

Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол социал четкилерде дугуржулга дугайында бодалын илереткен. Инвестицияларны камгалаар дугайында дугуржулганың механизми, бирги ээлчегде, социал угланыышкынныг төлевилелдерни боттандырарынга эрге-чагырга биле бизнестиң тургузукчу кады ажылдаарынга эки шөлчүгеш болгаш үндезин болур. 

«Эрге-чагырга биле бизнестиң сонуургалдары аңгы болганда, кады ажылдажылга кажан-даа каалыма болбас. Бизнес орулга ажылдап алырынче угланган. А эрге-чагырганың айтырыы – келир үеде үндүрүг төлекчизинге дузалажыры. Ындыг болзажок, бизнес социал харыысалгалыг болуп, чоннуң сонуургалында төлевилелдер боттанылгазын чедип алыр ужурлуг. 

Тожу кожуунга бо чылын даг-болбаазырадылга комбинадын тудуп эгелээр “Интергео” компания-биле ындыг кады ажылдажылганы чорудар бис. Шыны-биле чугаалайн, кады ажылдажылгавыс амыр эвес эгелеп, чөпшээрежилгеге кээр дээш, маргыжып-даа турдувус. Ону эки-дир дээр мен. Чедип алган дугуржулгаларывыс албан күүсеттине бээринге келгенивис ол болур. Ону быжыглап алыр дээш, компания-биле чугула документини - капитал салыышкынны камгалаар болгаш деткиир дугайында керээни белеткеп тур бис. Аңаа инвестор – Голевтиң даг-руда компаниязы, ооң адыры Интергео чүнү бодунга алырын, а республика чүнү хүлээнирин чиге айтып бижип каар. 

Компания даг-руда комбинадын тудуп турар аразында, элээн каш улуг инфраструктура төлевилелдеринге билиишкин бисте бар. Ооң ачызында Тожу база бир оруктуг болур, Россияның чаңгыс аай энергосистемазынга кожуунну кожар чырык дамчыдар шугум база подстанция туттуна бээр. Объектилерни республика өнчүзүнче дамчыдар болганда, российжи хоойлужудулга езугаар Тыва ону туткан чарыгдалдарның чамдыызын компанияга эгидер апаар. 

Кызылга даг техникумун, ол ышкаш паром кежиин тударын ам-даа чугаалажыр бис. Олар-биле кады республика бюджединден эгидер компенсацияның түңү 24,6 млрд. рубль ажа бээр. Тывага ол дыка хөй акшалар-дыр, ынчангаш ол объектилерни планга арттырар, арттырбазын эки боданыр херек. Техникумнуң хандырылгазын алыр болганда, ол бюджетке улуг чүък апаар. 

Голев компаниязы-биле ындыг ажылдарны чорудуп тур бис. Кайы-даа тала боттарыныы дээш туржуп турар, ооң түңнелинде, чаңгыс чер-чурттугларывыстың амыдырал-чуртталгазын экижидер ниити ажылдар кылдынар. Ол боттаны бээринге чигзинмес мен. Чүс-чүс кижилер ол бүдүрүлгеге ажылдаар. Эң улуг Ак-Суг төлевилели 2025 чылга чедир 140 млрд. ажыг рубль инвестицияны бистиң республикага киирер болганда, аңгы-аңгы угланыышкыннардан кижилер акшаны ажылдап алыр аргалыг апаар» - деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн. 

Россияда капитал салыышкынын камгалаар болгаш деткиир талазы-биле дугуржулга дугайында хоойлу 2020 чылдың апрельден эгедеп ажылдап эгелээнин сагындыраал. Инвесторларга үндүрүглерни, чер ажыглаар база хоорай тудар ажыл-чорудулгада негелделерни өскертпезин, инфраструктура туткан чарыгдалдарын төлээн үндүрүглер хемчээли-биле эгидерин ында көрген. Ак-Сугнуң чес-профир чыдынын шиңгээдир 142 млрд. рубль ниити хемчээлдиг инвестициялыг төлевилел-биле Тывага ол дугуржулганы бир дугаар ажыглаар. 

Голевтиң даг-руда компаниязы 2020 чылда даг-болбаазырадылга комбинадын тудуп эгелээн. Ол чес-молибден концентрадын бүдүрер. Төлевилел 2023-2048 чылдарда бюджеттиң шупту деңнелдеринче 212,5 млрд. рубль хемчээлдиг үндүрүглерни болгаш өске-даа орулгаларны киирер. Республика бюджединче ооң 169,6 млрд.-ы кирер. Даг-болбаазырадылга комбинадынга 2 муң хире, экономиканың өске адырларынга – 3 муңдан эвээш эвес ажылчын олуттарны тургузар.