Tываның Баштыңы Бай-Тал биле Сукпакка болуушкуннар дугайында – онза байдалдың уржуктары-биле демисежир эвес, а ону болдурбазын чедип алыр

Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал суурда бир ай иштинде чайындылап чыткаш, чуртталга бажыңнарынга айыылды тургусканы ышкаш, ындыг онза байдалдарны моон соңгаар болдурбазы-биле комплектиг хемчеглерни кады ажылдап кылырын, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Бойдус курлавырларының яамызынга, «Тывамелиоводхоз» эргелелинге, муниципалдыг эрге-чагыргаларга база өске-даа албаннарга дааскан.

 40 градус сооктар үезинде онза байдалды чайладыры берге, ооң орнунга бооп болгу дег байдалдарны баш бурунгаар болдурбас дээш ажылдарны чорудары дээштиг деп, республиканың удуртукчузу сагындырган. «Агаар-бойдузу кадыг берге Тывада чурттап турар болганывыста, профилактиктиг кандыг-даа ажылдар амыдыралдың негелдези апаар ужурлуг – деп, Шолбан Кара-оол Тываның Чазааның аппарат хуралында чугаалаан. – Онза кичээнгейни чонувуска айыылды тургузуп болгу хире ындыг черлерже салбас болзувусса, деңгерилбес бис». 

Камгалал албаннары-биле эки-турачылар Бай-Тал суурда Кара-Суг хемден үнген чайындыны өскээр чаяар дээш чартык ай хире туржуп турар. Эрткен чылдың декабрь 21-де чайынды бадып келген деп баштайгы медээ келген, а декабрьның 31-ден ында сугнуң көдүрүүшкүнүн хүннүң-не хайгаарап, сугну чуртталга бажыңнарындан өскээр чаяар арыкты казар ажылдарны организастаан. Эге дээрезинде чүгле ийи бажыңче чайынды чоокшулап келген болза, чоорту 20 назы четпээннер, бир инвалид база шимчей албас үш кижи чурттап турар тос хире бажыңның девискээрлери сугга алыскан. Суурда муниципалдыг онза байдал чурумун киирген. С.Н. Конгар аттыг ортумак школаның баазазында 200 кижи чыдар түр үениң пунктузун ажыдып, ында дежурныйлаашкынны база изиг чемни организастаан.

Тываның Баштыңының даалгазы езугаар, Кара-Суг суг бажындан чайындыны өскээр чаяары-биле гидравликтиг масканы, экскаватор база самосвалды немей чоруткан. Ол бүгү ажылдарда 61 кижини, 7 санныг техника аймаан хаара туткан. 

Республиканың удуртукчузу Сукпак суурга, неделя бурунгаар, тус черниң котельнаязынга частыышкындан дөрт кижи когараанын чугаалааш, хыналда ажылдарын шыңгыырадырын негээн. Кызыл хоорайда республика эмнелгезинде когараан ийи кижини чыттырган.

«Айыыл-халаптарны хынап көөрге, чамдык кижилер чогуур негелделерге дүүшпес хөделиишкиннерни кылганы илерээн» – деп Шолбан Кара-оол айыткаш, республиканың шупту котельнаяларынга аварийлиг байдалдар болдурбас дээш хынаарын дааскан. Тываның Баштыңы котелга частыышкынны болдурган чырык өжүрүүшкүнүнүң чылдагаанын сайгарарын негээн. 

Котельная ажылчыннарынга сөөлгү тайылбырны кажан чорутканын, изиг котелче соок сугну дамчыдыпканындан частыышкын болганының чылдагаанын өөренип көөр.   «Частыышкындан бир кижи чок болганының истелгези ам-даа уламчылаар. Халап ынчаар болу бээр деп, кым-даа билбээни илдең-дир” – деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.

 Бай-Тайга кожуунда чайынды суун баш бурунгаар-ла болдурбайн барып болур турган деп, Тываның Баштыңы бодалын илереткен. «Чайын-на суг улгадып турда, көөр турган. Хемнеривис уннары будук-бүрүлер болгаш боктар-биле дуглалы бергенинден, агымы өскерли бээрин билир болгай бис”. 

Республиканың тус чер чагыргаларынга 2021 чылдың сентябрь 1-ге чедир суггат арыктарын боктардан аштап, херек болза ханыладыр казып алырын сүмелээн. «Суггат системаларын чаартып, федералдыг акшаландырыышкынныг ындыг төлевилелдерге киржирин чедип алыр херек. Чылдың чылыг үезинде онза байдалдарны болдурбас хемчеглерни чорутса эки, оон башка чер-черлерде эрге-чагырга 40 градус сооктарда шырбайыксаар-дыр» – деп, Шолбан Кара-оол шүгүмчүлээн.