Сөөлгү чылдарда Тывада мал бажы көвүдээн

 Бир эвес деңнеп көөр чүве болза, 2007 чылдың статистиказы-биле республикага ниитизи-биле 600 муң баш шээр болгаш бода мал турган. Тываның Чазаа тускай угланыышкын-биле мал ажыл-агыйын деткип келгени мындыг түңнелдерни көргүскен. 

Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының сан-чурагайы-биле алырга, ажыл-агыйларның шупту хевирлеринде 326 муң баш мал кышты ажып турар. Эрткен чылдың бо үезинде ол 306,2 муң баш турган болгаш, 20,7 муң башка өзүп-көвүдээн. 

Республика девискээринде малдың баш саны: – 205,5 муң баш улуг бода мал (эрткен чылда - 165,6 муң баш, 39,9 муң башка өскен); – 1426,9 муң баш шээр мал (эрткен чылда – 1 186,0 муң баш, өзүлде 240,9 муң баш); – 97,7 муң баш чылгы мал (эрткен чылда – 83,8 муң баш, өзүлде 13,9 муң баш (16 %); – 13,7 муң баш хаван (эрткен чылда – 12,4 муң баш, өзүлде 1,3 муң баш (10 %); – 10,9 муң баш дагаа (эрткен чылда – 9,4 муң баш, өзүлде 1,5 муң баш (16 %); - 2,0 муң баш иви (эрткен чылда – 1,6 муң баш, өзүлде 0,4 муң баш (25 %); – 847 баш сыын (эрткен чылда – 817 баш, өзүлде 0,4 муң баш (25 %); – 253 баш теве (эрткен чылда – 241 баш,12 баш өскен (5 %).

 Республика девискээринде шупту 3277 кыштаг бар: көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелериниң – 223, ТАА – 1070 (ооң 523-зи «кыштагжыларныы»), КБК (биче) – 188, 1796-зы - чурттакчы чоннуу (ооң 69-зу «Чаа соруктуу»). Чедери берге чердерде 334 кыштаг бар. А суг чоогу черлерде кыштагларның саны - 1549. 436 кыштагны суг-биле хандырган. Оларның санында 2016-2017 чылдарда “кыштагжыларның” 96 кыштаа бар, эрткен чылга деңнээрге 9 кыштаг немешкен. 1985 кыштагга сугну чедирип турар. 

Мал чеми. Бо чылдың кыштаглаашкынынга нииизи-биле 268 703 тонна мал чемин белеткээн. Ооң 244658 тонназы чайгаар үнген сиген, 20420 тонназы тараан сиген, 3625 тонназы сенаж. Мал чииринге 4548 тонна тарааны белеткээн. Шупту 3790 тонна сигенни куравырда бөлген. Таңды, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл база Улуг-Хем кожууннар 1480 тонна сигенни (план – 1470 т) база 387 тонна мал чиир тарааны (план-биле 100 % ) республика курлавырында чыгган. Тере-Хөл биле Улуг-Хемден аңгыда, 15 кожууннарның девискээрлеринде муниципалдыг курлавыр кылдыр 2310 тонна сигенни кылган. 

Губернатор төлевилелдериниң киржикчилери 15858 тонна сигенни белеткээн (ниити белеткээн мал чеминиң 6 %). Ооң иштинде «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилел киржикчилери 6 540 тонна сиген белеткээр планын 9492 тонна чедирип, планын 145 % чедирген. Ам оларда 6645 тонна сиген-ширбиил арткан. «Чаа сорукчулар» 623 тонна сиген кылыр планын 1252 тонна чедирип, 201 хуу күүсеткен. Бо хүннерге чедир 375 тонна сигенин чарыгдаан, 877 тонназы ам-даа бар. «Чемгерикчи инек малым» губернатор төлевилелиниң киржикчилери 5114 тонна сигенни кезип, курлавырлаан. Амгы үеде 3580 тонназы ам-даа бар.

«Тувинская» агрохим албанның дыңнатканы-биле алырга, белеткээн мал чеминиң шынары I-ден III-кү класстарга хамааржыр. Таңды кожуун эң шынарлыг сигенни кезип белеткээш, шылгараан, арткан кожууннарның сигеннери II биле III класстарга хамааржыр. Күзүн белеткээн ниити мал чеминиң 73 хуузу, азы 195 973 тонназы ам-даа бар. Ооң 189 755 тонназы сиген (73 %), 2207 тонназы сенаж (61 %), 4011 тонназы мал чиир тараа.