Тываның экономика сайыды-биле парлалга-конференция эрткен

26.11.2020
<div style="text-align: justify;"><b>Тываның Чазак бажыңынга республиканың экономика сайыды Дайынчы Ондар-биле парлалга-конференциязында Тыва Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазын чугаалашкан. </b></div>

<div style="text-align: justify;">Бот-тускайлаң программада 34 хемчег кирген, ооң 60 % организастыг деп ол тайлбырлаан. 14 төлевилел – инвестиция төлевилелдери. 9 айлар иштинде конкурстарны эрттирип, 5 төлевилелге акшаландырышкынны алган. «Чедер» кадыкшылга комплекизин тудары, бирээзи ол. «Здравница Чедер» КХН - инвестор. Федералдыг бюджеттен 100 млн. рубльди, 1 млн рубльди республика бюджединден кады акшаландырган. </div>

<div style="text-align: justify;"> Амгы үеде ында эрги бажыңнарны бускаш, девискээрин аштап арыглаан. Кышкы корпусту эде тудуп турар. Планнааны-биле алырга аңаа үш сылдыстыг аалчылар бажыңы турар.</div>

<div style="text-align: justify;">«Инвесторларны чалап, дыштанып келгеннерге таарымчалыг болзун дээш каяа кандыг, кайы хире шөлдүг өрээлдер турарын сүмелештивис. Санал-оналдарын өөренип көрүп турар бис. Өрээлдер аразында ханаларын ап каап, амгы үении ышкаш тудуп турар. Интернетти шөйген, орукту септээриниң бирги чадазы доозулган. Чылый бээрге асфальтыны чадар. Оон аңгыда, столовая, пансионаттар, чайгы бажыңнар, ойнаар шөлдер дээш, өске-даа чаа тудуглар немежир. Келир чылдың күстен бээр, дыштанып келген бирги аалчыларны хүлээп эгелээр деп санаан. Боттуң акша-хөреңгизин база киириштирип турар бис. Бир эвес бирги чаданы эки эрте бээр болза, төлевилелге чоорту немелде акшаландырыышкынны бээр бис».</div>

<div style="text-align: justify;">Оон өске – Кызыл хоорайга “Ыяшты бүрүнү-биле болбаазырадырын организастаары” деп төлевилел база бар. «Верба» КХН ону ойнап алган. 2022 чылга чедир 70 чаа олуттарны ажыдары планнаттынган. «Вавиол» КХН “Бойдус байлаан болбаазырадыр комплексти организастаары” деп төлевилелди боттандырар. 2025 чылга чедир республиканың кожууннарынга бойдус байлаан хүлээп алыр 7 белеткел пунктуларын ажыдып, 50 хире кижини ажылче хаара тудар ужурлуг. </div>

<div style="text-align: justify;"> «Восток» КХН “Демир-бетон кылыглар бүдүрүлгези” төлевилелди боттандырар. Акшаландырыышкынын 100 % (50 млн. рубль) хандырган. Дериг-херекселдер садар керээлер чардынган, бо чылдың декабрьда оларны эптеп-тургузарын доозар. Бизнес-планы езугаар, 2024 чылга чедир 50 кижини ажылга тургузуп, 60 муң куб. продукцияны бүдүрери көрдүнген. Тудуг бизнезинге эң херек ажыл-чорудулга. Алызы барып ону улам хөгжүдер сорулгалыг. </div>

<div style="text-align: justify;"> Республика Баштыңының бирги оралакчызы Александр Владимирович Брокерт хуу чуртталга тудуунга бичежек панельдерден баэжыңнар тудар айтырыгны өөренип көөрүн оларга дааскан. Лего-тууйбуларны база бүдүрер. Эптээр ойнаарактар ышкаш, салып үндүрер тууйбулар болур. Хөй каът эвес, бичежек бажыңнар тударынга эптиг. Тууйбу бүдүрүлгезин «Агросервис17» КХН ойнап алган. </div>

<div style="text-align: justify;">Тудуг материалдарын – тууйбу, демир-бетон кылыглары, тудуг ыяштарын мөөңү-биле бүдүрери тудуг үлүтпүрүн калбартырынга улуг идиглиг  төлевилелдер деп, экономика сайыды онзалап айыткан.  </div>

<div style="text-align: justify;">Төлевилелдерни доозар хуусаалары кандыгыл дээн журналистерниң айтырыынга, хемчегниң планы 2024 чылга чедир элээн каш инвестиция чадаларынга санаанын сайыт Дайынчы Ондар харыылаан. «Ындыг болзажок, 2021 чылда  демир-бетон кылыглар бүдүрүлгезиниң төлевилелин база ТР-ниң үлетпүр хөгжүдер фондузун тургузарын доозар ужурлуг бис” – деп, экономика яамызының удуртукчузу чугаалаан. </div>

<div style="text-align: justify;"> Регионнуң инвестиция курлавырын, шупту инвестиция шөлчүгештерин киирип көргүскен, ажык медээлдерлиг портал ажылдап турарын сайыт дыңнаткан. Инвестицияларны хаара тудуп база камгалаар агентилел ооң ажылын кылып турар. «Административтиг шаптараазыннарны эвээжедир дээш, таарымчалыг байдалдарны тургузуп, инвесторларның эргелерин камгалап турар бис” - деп, сайыт демдеглээн.  </div>

<div style="text-align: justify;">Массалыг информация чепсектериниң төлээлери, инвесторлар кайы төлевилелже чеже акшаны киириштиреринге беленил деп, айтырыгны сонуургаан. «Чоокта чаа Ак-Сугнуң чес-профир чыдынын шиңгээдир төлевилелдиг “Голевтиң даг-руда компаниязы” КХН-биле инвестдугуржулгага атты салдывыс. Демир-бетон кылыглары бүдүрер «Восток» КХН база «Верба» КХН, «Здравница Чедер» КХН, «Вавиол» КХН-биле керээлер чардынган. 1,2 млрд хире рубль ниити инвестиция хемчээлдиг фармацевтика заводун Тывага тудар талазы-биле Natura Siberica компания-биле дугуржулга ажылдары чоруп турар.  </div>

<div style="text-align: justify;">Ниитизи-биле чуртта экономиктиг байдал турзажок, кол капиталче инвестицияны хаара тудар талазы-биле Тыва Сибирь федералдыг округда эки көргүзүглерлиг дээрзин сайыт демдеглээн. Эрткен чылга деңнээрге ооң өзүлдези 20 % ажыг. 2020 чылдың 6 айларында  кол капиталче инвестицияның хемчээли 5755,4 млн. рубль болуп, РФ-тиң Экономиктиг хөгжүлде яамызының 2020 чылда тускай сорулгалыг көргүзүүнден 67 % чедиишкинниг. Экономика ажы-чорудулгазының дараазында хевирлеринде инвестицияларның хемчээли өскен: кадык камгалалы (2,7 катап өскен), информация база харылзаа (82,7 %), өөредилге (80,2 %), гостиница ажыл-чорудулгазы база хөй-ниити чемненилгезиниң бүдүрүлгелери (79,1 %), ажыктыг казымалдар тывыжы (70 %). 2020 чылдың  9 айларының баш бурунгаар сан-чурагайларындан  алырга, ол 9 млрд. рубль хире. 2020 чылдың ноябрьда албан езунуң статистиказы билдинер. Улуг инвесткомпаниялар 2020 чылдың 9 айларында 6235,48 млн. рубль инвестиция салыышкынын салган, эрткен чылга деңнээрге 70 хуу хөй.  </div>

<div style="text-align: justify;">2020 чылдың январь-июньда 38,1 млн. америк долларга барааннарны үндүр саткан. Импорт - 7,53 млн. америк доллар болган. Ында дериг-херекселдер, транспорт аймаа, текстиль кылыглары кирип турар.  </div>

<div style="text-align: justify;">2019 чылдың түңнелдери-биле алырга, кижи санынга онааштыр кол капиталче 53674 рубль чедир инвестицияны көвүдеткен, а бюджеттен дашкаар инвестицияже 34794 рубль болган.</div>

<div style="text-align: justify;">Тыва Республика күрүне-хуу кады ажылдажылга адырын хөгжүдеринге   РФ-тиң субъектилериниң 2019 чылда түңнелдери-биле рейтингиде 17 туруш көдүрлүп, 65-и черде келген.</div>

<div style="text-align: justify;"> 2020 чылдың 9 айларының иштинде объектилер болгаш эде чартыр 2 концессия дугуржулгаларын чарган. Чадаана хоорайга спортчу хүреш төвүн тудары – бирээзи ол. Ийиде, республика өнчү-хөреңгизи болур суг хандырылгазының коммунал инфраструктуразы.</div>