Ыдык Бай-Тайганың бажында улуг Овааны катап тургускан

Ол хүн Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Бай-Тайганың Оваазын катап тургузарынга киржир дээш, республиканың шупту кожууннарындан чыглып келген эр кижилер-биле кады бедик тайга бажынче үнгеш, буянныг үүлени бүдүржүп, чыглып келген чонга четтиргенин илереткен. 

“Хүндүлүг эрлер, оолдарывыс, акыларывыс, дуңмаларывыс. Бөгүн онзагай үүлени күүседип келген эрлер-дир бис. Төрээн черивистиң онзагай уткалыг оран-савазы – Оваазын катап тургузуп, чер-чуртувустуң ээлеринге, бурганнарывыска тейлеп, чалбарып, бистиң чонувуска тайбың чуртталганы, чер-чуртувуска чедиишкиннерни, өг-бүлелеривиске аас-кежикти, бурунгаар базымны дилеп алыр дээш келген бис. Эрлер, чедип келгениңер дээш, тыва чонувустуң, тыва чуртувустуң мурнундан четтирдим. 

Бай-Тайгавыс – дөрт ыдыктыг черлеривистиң бирээзи. Оваавыс улуг төөгүлүг. Богда кегээн башкы боду келгеш дагып, ыдыктыг сөстерин дамчыдып, айыткалын берген дээр чүве. Төрени удуртуп чоруур кижи чону дээш сагылганы кылып чорзун дээн бодал-биле, чылдан чылче ооң дагылгазынга киржип чоруурун парламент таварыштыр хүлээндирер деп бодалдыг бис. Овааны моон-даа бичии турда, он чылдар бурунгаар чыып эгеледивис. Ынчалза-даа ооң-даа мурнунда эрлер маңаа кээп турган деп билир мен. Бистиң 10 чыл бурунгаар тургусканывыс оваавыс бичии халапка таварышканы дээрге, улуг лама башкыларның чугаазы-биле алырга, ооң артында кандыг-даа багай чүве чок. Ол дээрге чаа байдалдың, чаа туруштуң, чаа чүткүлдүң барымдаазының утказы-дыр деп тайылбырлаан. Болган чүве, болган. Бистер, эр кижилер, аштап-арыглааш, катап оваавысты тургузуп шыдаптар бис дээн, башкыларның чугаазын эмчиге чыткаш дыңнааш, өөрүп турдум.

Өгбелеривис мынчаар чугаалап чораан дээр, чаъстың-даа, өрттүң-даа артында улуг багай чок, ол дээрге аштап-арыглаашкын-дыр. Ындыг боор деп бодап, сүзүглеп чор мен. Бистер, тывалар, онзагай чон бис. Бай-Тайганың бажында киискээн туктарывыс ышкаш, хей-аъдывыс кезээде бедик. Бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Сергей Күжүгет оглу Шойгу бөгүнде улуг күрүнениң чепсектер яамызын удуртуп чоруурун дыка эки билир бис. Тыва кижиниң оглу, сүлдези ол-дур. Ынчангаш тываларның хей-аъды, сүлдези бедик! Кажан-даа багай сагыш-сеткилге алыспаңар. Бистер күштүг чон бис. 

Өгбелеривис чер-чуртувустуң таваан салып каан. Чуртувусту кымга-даа бербес бис. Ынчангаш-ла хей-аъдывыс күштүг, сүлдевис бедик чоруур ужурлуг. Чазак-чагырга, чонувус, шажын чүдүлгевис - бистиң үш ожуувус ол. Үш ожукка даянып алгаш, базымывыс быжыг, демниг чаңгыс болур ужурлуг. Мында чыглып келгенивис база ужурлуг. Бир дугаарында, силерден дилээрим болза, чер-чуртуңар, чонуңар дээш тейлеп чоруңар. Эр кижилер чонувус, чер-чурттувус дээш тынывыс-даа бериптеринден кортпас бис. Маңаа тейлеп келгенивистиң бадыткалы ол. Чүгле экини күзедим, эрлер. Лама башкыларга база улуу-биле четтирдивис. Күүседип чоруур үүлеңер-ле бүтсүн!” - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан. 

Тываның Баштыңы улуг тайганың оваазын келир салгалдарга, оларның аас-кежии, каң кадыы, келир үеде чырыткылыг чуртталгазы дээш чаагай күзээшкиннер-биле тургусканын тайылбырлаан. 

2020 чылдың август 24-те Бай-Тайганың Оваазынга чаңнык дүшкеш, ол өрттенгенин сагындыраал. Республиканың Камбы-лама эргелели бо болуушкунну тываларга буянныг демдек, Тываның хөгжүлдезиниң база бир чаа эргилдезиниң эгези деп тайылбырлаан. Ыдык Бай-Тайганың бажында өрттен когараан овааны аштап арыглааш, ооң ыяш узун чагызын тургузуп, даштар-биле быжыглааш, хей-аът туктарын киискиткеннер. Лама башкылар овааның саңын салгаш, аңаа ак чемниң дээжизин өргүп чалбарганнар.