Сайгарылгада “Чемгерикчи инек малым” төлевилел

Тываның Баштыңы Ш. Кара-оолдуң эгелекчи саналдары-биле ужукталган «Инек – чемгерикчи малым», «Социал хөмүр-даш», «Социал картофель», «Өг-бүле бүрүзүнге – чаңгыстан эвээш эвес дээди эртемниг уруг», «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг», “Чаа сорук” деп, чоннуу апарган төлевилелдерниң ниити сорулгазы – хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге тодаргай дузаны чедиреринде. 

Тыва Республиканың Чазааның 2016 чылдың март 16-да 88 дугаарлыг доктаалы «Чемгерикчи инек малым» губернатор төлевилелинге 3-тен хөй ажы-төлдүг, эвээш орулгалыг өг-бүлелер киржирин доктааткан. 

Баштайгы чылында "Чемгерикчи инек малым" төлевилел боттаныышкынынга республиканың 17 кожууннарының көдээ суурларындан өг-бүлелерни шилээш, саап ижер инек малды 369 дуза алыкчыларынга хүлээткен. 

2016 чылдан 2020 чылга чедир 5047 чаштар бар 1368 хөй ажы-төлдүг болгаш эвээш орулгалыг өг-бүлелер социал керээ езугаар бызаалыг инектерни алган. 2016 чылда - 369, 2017 чылда – 250, 2018 чылда - 250, 2019 чылда – 499 өг-бүле чемгерикчи инек малдыг болган болза, бо чылын 500 өг-бүле "Чемгерикчи инек малым" губернатор төлевилелинде киржип турар. 

Керээде айыттынганы езугаар, 2018 чылдың төлевилел киржикчилери бо чылдың 250 өг-бүлезинге инектерни дамчыдар, а арткан 250 өг-бүлеге бызаалыг инектерни саткаш, дамчыткан. Кызыл кожуундан аңгыда, 17 муниципалдыг кожууннар: Ак-Довурак хоорай, Бай-Тайга, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик, Каа-Хем, Мөңгүн-Тайга, Өвүр, Бии-Хем, Сүт-Хөл, Таңды, Тере-Хөл, Тес-Хем, Улуг-Хем, Чаа-Хөл, Чеди-Хөл, Тожу, Эрзин кожууннар «Чемгерикчи инек малым» губернатор төлевилелиниң 2020 чылда киржикчилеринге бызаалыг инектерни хүлээткен. Чөөн-Хемчик (180), Кызыл (150), Каа-Хем (162), Улуг-Хем (150) кожууннар төлевилел боттанылгазынга эң идепкейлиин көргүзүп, хөй өг-бүлелерни хаара туткан. 

Амгы үеде "Чемгерикчи инек малым" губернатор төлевилелиниң киржикчилери кышкы мал чемин белеткээрин шапкынчынкан. Малынга сиген белеткээр планны Чаа-Хөл (87,5 хуу), Тожу (73,3 хуу), Өвүр (72,2 хуу), Ак-Довурак хоорай (66,7 хуу) кылып алган. 

«Чемгерикчи инек малым» губернатор төлевиелиниң кол сорулгазы – хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хоолулуг ак чем-биле, эъттен кылган чемнер-биле бот-хандыртынарын чедип ап, артыкшылдыын садып-сааргаш, орулганы ажылдап, түреңги чоруктан үнери болур. 

«Чурттакчыларга социал деткимче политиказы чүгле күрүне органнарының сагыш салыышкыны эвес дээрзин билип алыры чугула. Хөй-ниитиниң талазындан хыналданы чорудуп, чоннуң болгаш организацияларның ачы-буянныг ажылын, ол ышкаш волонтержу болгаш эки турачы чорукту хаара тудары күзенчиг» - деп, Тываның Баштыңы чугаалаанын сагындыраал. Ынчангаш социал төлевилелдиң боттаныышкынын муниципалдыг тус чер чагыргалары, социал төптер, адалар болгаш иелер чөвүлелдери хайгааралда алган. 

Сүт-Хөл кожууннуң чагырга даргазы Дайынчы Ондарның дыңнатканы-биле алырга, кожууннуң шупту сумуларындан 105 өг-бүле "Чемгерикчи инек малым" төлевилелде киржип турар. Бо чылдарда малдың баш саны 380 башка немешкенин демдеглээн. Чижээ, Ак-Даш база Суг-Аксы сумуларда 2016 чылдың киржикчилерниң бода малының баш саны 8 четкен. Бир инектен-не ортумаа-биле 5-6 литр сүттү саап, оон ак чемнерни кылып ап турар апарган. Өг-бүлениң эр ээлери ажыл-агыйны уштап-баштап, ажы-төлүн күш-ажылче хаара туткан. Өг-бүлелерниң бюджет акша-хөреңгизи камнаттынып, харын-даа көдээ ажыл-агый ярмаркаларынга киришкеш, немелде орулганы ажылдап алыр аргалыг апарган. «Эң ядыы» деп бөлүкке турган 6 өг-бүле ам боттарын ак чем-биле хандырып шыдаар апарганы, эки көргүзүг.