Тываның Баштыңы республиканың чурттакчылары күрүне деткимчезиниң кандыг хемчеглерин ажыглап болурун чугаалаан

«Тываның эвээш орулгалыг өг-бүлелерге деткимче көргүзериниң ол үеде арга-дуржулгазы социал керээниң федералдыг программазын тургузарынга үндезин болган. Эрткен чылын-на, ол программаны республикага ажылдадырын чедип алган бис. Коронавирус дээш шупту карантинге таваржы бээр бис деп ол үеде кым-даа бодаваан, орулгалар эвээжээн үеде кандыг-даа дуза дыка херек турган. 

Соцконтракт канчаар ажылдаарыл? Бодунуң амыр эвес үелерин чурттап эртип турар кижилерге керээ социал чада ролюн күүседип турарын сагындыраал. Ону ажылын чидирген ийикпе азы орулгазы амыдырап-чурттаарының кудуку хемчээлинден эвээжээн кижилер-биле чарар. 2019 чылдың төнчүзүнде, амыдырап-чурттаарның кудуку хемчээли бисте ажылдап турар кижилерге 11 муң хире рубль. Бир эвес айда орулгазы ол түңден эвээш болза, Чонну ажылга хаара тудар төпче социал керээ чарар билдириишкинни киирер эргелиг. Төп ол кижиге ажылды тып, 6 ай иштинде 11125 рубль хемчээлдиг пособиени төлеп бээр. Ол кижи шалыңындан аңгыда, ажылга хаара тудар черден ону алыр. 

Бир эвес ол кижиниң мергежили чок ийикпе, азы күш-ажыл рыногунда профессиязы ындыг-ла ажыглал чок болза, Чонну ажылга хаара тудар төп 3 айның курузунга өөренгеш, улаштыр 4 ай стажировканы эрттерин сүмелээр. Ол үелер дургузунда 12 130 рубль хемчээлдиг стипендияны төлээр. Стажировканың түңнели-биле, ажыл берикчизи доктаамал үндезинге ажылче хүлээп болур. 

Амыдыралдың берге байдалынга таварышкан кижилерге социал адаптация программазы социал керээниң иштинде база бар. Ол программаның киржикчилеринге ай санында 11 125 рубль түңнүг төлевирни бээри көрдүнген. Ол акшаны чээли дуглаарындан аңгыда, аъш-чем, эм-таң, хөмүр садып алырынга, уругларның өөредилгезинге азы садик өртээн төлээринге, коммунал ачы-дузада өре төлээринге чарып болур. Программаның сорулгазы өг-бүлени берге байдалдан үндүрери болганда, ол акшаны кайнаар чарыырын социал ажылдакчылар-биле кады тургузар. 

“Бодунуң бизнезин ажыдар деп санаан кижилерге “көдүрлүр” бир хемчег июльдуң 1-ден эгелеп ажылдап эгелээр. Бир эвес ажыл-херекти чаа-ла эгелеп турар болза, ажылда бот-хандырттырган статусту ап болур. Ону чедип алырда, смартфоннап үндүрүг инспекциязынга бүрүткеткеш, ИНН-ни алгаш, банкыга агар санны ажыдып, кижилерге ачы-дуза чедирилгезинден азы саткан саарылгадан 4 хууну, юридиктиг черлерге ачы-дузадан азы садыглаашкындан 6 хууну төлээр. Ажылда бот-хандырттынган кижилерни камгалал дадывырлар төлээринден хостаан. 

Бир эвес черле сайгарлыкчылап турган болзуңарза, “орулгалар” баазадан УСН талазы-биле үндүрүгнү 6 хуудан 1 хуу, а «орулгалар казыыр чарыгдалдар» баазадан 15 хуудан 5 хуу чедир кызырган бис. Оон аңгыда, 220 муң рубльдиң грантыларынга киржип база болур. Оларны дериг-херексел садып алырынга ажыглаар. А бизнези ажылдап, сайзырап турар кижилерге, күрүне магадылалының системазын ажыглап, Сайгарлыкчы чорукту деткиир фонд база банкылар таварыштыр чиигелделиг чээли бээр шугумну ажыттывыс. 

Адак сөөлүнде, деткимчениң бешки хевири – бо чылдың март 1-ден коронавирус дээш карантинге таварышкаш, ажылын чидирген чаа ажылчоктарга ол хамааржыр. Олар деткимче кылдыр 16 980 рубльди база ооң кырынга назы четпээн бир уруг дээш-ле 3 муң рубльди алыр. «Работа в России» портал таварыштыр ол төлевирлерни долдурар. Ынаар бодунуң дугайында медээлерни – ИНН, СНИЛС база күш-ажыл дептеринден ушта бижилгени чорудар. Боттарының ажылдакчыларын ажылдан халавайн, шалың төлевири чокка шөлээже үндүрүпкен сайгарлыкчыларны деткиир бис. Ажылдакчы бүрүзүнге анаа турганы дээш шалың кылдыр 12 500 рубльди шилчидер. 

Берге үелер боттары эрте бээр дээш, холувус хүлүй тудуп алгаш олурбаанывысты көрүп тур силер, чаңгыс чер-чурттуглар. Харын-даа, нарыыдай бербес кылдыр, бурунгаар көрүп, үени мурнай хөделирин кызып тур бис. Пандемия калбарып турар бо үеде ындыг бергедээшкиннер биске херекчок. Чидириглерни эвээжедип, оон чайлаар дээш, шупту чүүлдерни демнежип кылыр херек. Бот-боттарывыска дузалажыр болзувусса, ону шыдаар бис” – деп, республика Баштыңы бижээн. 

Бо хүнде социал керээ системазынче 2700 кижини хаара тудары планнаттынган деп, Тыва Республиканың Күш-ажыл яамызы тодараткан. Бюджетте ол сорулгаже 300 хире млн. рубль көрдүнген. Социал керээ программазының бирги киржикчилери болур республиканың 11 кожуундан 89 кижи бөгүнде ол төлевирлерни алган.