Тываның Баштыңының хүлээп алыышкыны

Бир дугаарында Тываның Баштыңы Өвүр кожууннуң Дус-Даг ортумак школазының директору Саяна Шарый-оол-биле видеохарылзаа таварыштыр чугаалажып,   ооң дилээн дыңнаан. 

Кыдыг-кыйыг черде, көдээ суурнуң башкызы Тываның Баштыңының Айыткалын бедии-биле үнелеп, республиканың хөгжүлдези, чоннуң амыдырал-чуртталгазы дээш ажылын демдеглээн. Ылаңгыя аныяк-өскенни күш-культура болгаш спортче хаара тудуп, амыдыралдың кадык овур-хевирин суртаалдап, спортчу бөлгүмнер хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерниң уруг-дарыынга халас болур ужурлуг деп эгелээшкинин чөптүү-биле хүлээп алганын дыңнаткан. “Чаңгыс демниг Россия” партияның “Чурттап чор мен, Ынак мен, Чоргаарланыр мен!” деп төлевилел программа-биле ойнап алган акшазынга Дус-Дагдан алдар-аттыг мөгелерге тураскаадып “Девиг” деп тураскаалды суурунга тудуп, ол чоок кавы девискээрни чаагайжыткан. Ам Тываның Баштыңының Айыткалында айыттынган “Эзирлерниң уязы” төлевилелди суурунга боттандырар сорулга-биле, бичии болгаш элээди оолдар аразынга тыва хүрешти улам сайзырадыр “Мөгениң өө” спортчу-турисчи төптү ажыдар деп турарын таныштырган. Ону боттандырар баштайгы санаашкыннарны кылган, Төптүң спортчу дериг-херекселдерин садып алырынга деткимчени көргүзерин республика баштыңындан дилээн.  

Тываның Баштыңы ырак суурда башкының чугаазын кичээнгейлиг дыңнааш, ону канчаар шиитпирлеп болурунуң аргаларын чазак кежигүннери сайыттар, муниципалдыг ук тургузугнуң удуртукчулары-биле сайгарып чугаалашкан.  

“Бүгү-российжи төлевилел чорудуунга даянып, эки эгелээшкинни эгелээн бирги суур болуп турар-дыр силер. Бүдүн республикага үлегер-чижекти көргүзер ужурлуг силерниң эгелээн төлевилелиңер үлегерлиг арга-дуржулга-биле кылдынар ужурлуг. Спортчу-турисчи төптерге  180 дөрбелчин метр шөлдүг спортчу тудуг турары албан деп айыткан. Ону чылдың дургузунда дээштиг ажыглаар оран-сава кылдыр кылыры чугула. Спортчу белеткелдер үезинде  чайгы үеде ажыглаар өглер турары таарымчалыг болбайн аан. А төптү чүгле школаның күжү, бюджет организацияларының киржилгези-биле тудар деп чүве шуут шын эвес. Чазактың талазындан тудуг материалдары, спортчу дериг-херекселдер-биле дузалажыр бис” – деп, Тываның Баштыңы сүмени бергеш, ажылды холга дарый тудуп алырын коллегаларынга чагаан. 

Каа-Хем кожууннуң Сизим сумузунуң баштыңы – Төлээлекчилер хуралының даргазы Вячеслав Иванович Гусев Сизим, Эржей база Бельбейже хем кежер чүгле чаңгыс кежигни аргыжылга хандырар негелделерге дүүшпейн турары-биле транспорт прокуратуразы хаапканын чугаалаан. Ынчангаш кежиглерни “Тываавтоорук” күрүнениң казна албанының балансызынче шилчидеп бээрин Тываның Баштыңындан дилээн. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол "Каа-Хем кожууннуң суурларынче аргыжылга айтырыы эрге-чагырганың шиитпирлээр айтырыы-дыр. Бистиң ол паромувус 70 чыл хире туруп турза-даа, ол суурларже кежиглер российжи хем регистринде бүрүткеттинмээн. Ынчангаш ол кежиглерге көвүрүг тудар төлевилел документациязын кылыры болдунмас бооп турар. Мында чурттакчылыг үш бичии суурлар дугайында чугаа чоруп турар болганда, ону дыка хынамчалыг деңзигүүрлеп көөр апаар. Кожууннуң ыраккы үш суурларынче угланган орук тулаалыг эвес, аргалыг болза сай-даштыг черлеп чоруурун чедип алыр. Ам Кара-Хаак кежиинге ажылдап турган паромну “Сизим-Аксы” деп черже чоокшуладып болур арга бар. Ол паромну ынаар чедирип алыры база дыка берге. Суг оруу-биле сөөртүр дээрге, дискек караа четпес сыык черлер база бар болдур ийин. Ынчангаш кышкы орук ажыттына бээрге, аар чүък сөөртүр техника-биле чедирип ап болур. Чонувустуң аргыжылгазынга айыыл чок чорукту хандырар ужурлуг бис” –деп, Тываның Баштыңы дыңнаткан.  

Чоокта чаа эгиттинмес улуг чидиригге ажы-төлүн чидирген, арткан өскүс уругну бодунуң ажаалда-тежээлдезинде хүлээнип алган пенсионер Саая Нина Ендан-Суруновна Тываның Баштыңынга ооң ада сагыш човаашкыны дээш четтиргенин илередип келген. 

“Силерге албан-биле ужуражыр дээш келдим оглум. Кире бээр булуңувус чок турган бистерге чурттаар черни бергениңер дээш, улуу-биле четтирдим. Чоокта чаа мэриядан долгааш, дүлгүүрүңер ап алыңар дээрге, кулаамга бүзүревээн мен. Амыраанымдан канчаар-даа аайын тыппайн турдум. Бажыңны ажыткаш кире бергеш, өөрүүрүмнү канчаар, улуг өрээлдерлиг, чылыы дээрге магалыг. Удавас дыштанылга эгелээр, уруум “экизин, каш хонук артты авай” деп турарын дыңнаарымга дыка өөрүнчүг-дүр. Каржы-дошкун кем-херектен ада-иезин, дуңмаларын чидирген мээң уйнуумну эң-не берге үелерде деткип, бүгү талазы-биле дузалааныңар дээш четтирдивис Шолбан Валерьевич. Хөй эш-өөрлүг, эки өөредилгелиг, хөглүг-баштак мээң уйнуум өг-бүлезин чидиргеш, муңгак, хааглыг апаргаш турду. Ол аарышкылыг үеде уруумну Президентиниң кадет училищезинче  киреринге дузалашканыңар дээш улуу-биле четтирдим. Башкыларның хайгааралының ачызында уруум сагыш-сеткилдиң улуг аарышкызын чүгээр ажып эртип тур. Мен хүннүң-не телефон-биле харылзажып, чагыг-сүмем берип чор мен. Ам бо бажыңны өскээр көжүрер деп баар болза, кайнаар кире бээр ирги бис деп, бодал мени дүвүредип чор. Уруум школаны доозуптарга, канчаар ирги бис деп, муңгаргай бодалымны силерге база катап чугаалап тур мен даргам” – деп хөлзээшкинин илереткен. 

Тываның Баштыңы кырган-аваның сагыш-сеткилин дыңнааш, чогуур даалгаларны берген. “Бо удаада алган бажыңыңар сеткилиңерге тааржыр болганынга өөрүп тур бис. Ынчангаш ол бажыңны өскээр көжүреринге чедир ону ээлеп олурар болзуңарза эки боор. А бичии кызывыс 18 харлаптарга, хоойлуда көрдүнгени ёзугаар чурттаар чер-биле хандырттынар. Чуртталга фондузу шапкын туттунуп турар болганда, хоойлу езугаар чурттаар оран-сава-биле черле хандырыптар бис. А силер, багай чүвелер бодавайн, ундарайн, уйнууңарны чаасканзыратпайн, кадыыңар камнап, ам-даа эмек-дөмек бооп чорууңарны күзеп тур мен. Силерниң айтырыыңар чедимчелиг шиитпирлеттине бээр деп бадыткап тур мен” – деп, Ш. Кара-оол чугаалаан.