Тываның Баштыңы республиканы дүрген хөгжүдер программа талазы-биле ажылдарны тодаргай чугаалаан

6 чыл бурунгаар Федерация Чөвүлелиниң хуралынга, Тыва ышкаш регионнарга онзагай арга-хевирлер херек деп чугаалаанындан бээр, бо каш чылдарда күжениишкинниг ажылдаанының түңнелинде төлевилел чедип алдынганын ол чугаалаан. 

Тыва Россияның өске регионнарынга деңнээрге билдингир чылдагааннар-биле чыдып каап турар, чижээ, транспорт инфраструктуразының, улуг бүдүрүлгелерниң чогу, чедип алырының бергези дээш, оон-даа өске. Рынок болгаш хостуг чижилге үезинде ол ылгал оон-даа улгаткан. Ону чок кылыр дизе, Тываның экономиказын саадаткан айтырыгларны шиитпирлээринге, хөгжүлдениң оруктарын тыварынга онзагай арга-хевирлер херек.

Тываның Чазааның даргазы Шолбан Кара-оол чижек кылдыр чуртталга тудуунда байдалды чугаалаан. Аварийлиг болгаш эргижирээн оран-сава саны-биле Тыва эң-не хожудаңгай регионнарның бирээзинге хамааржыр. Анаа ынчаар алыр болза, Тыва өскелерден хөйнү тудар-даа ышкаш. 

Ындыг болзажок, федералдыг программаларга киржир чурум-биле регионнар кады акшаландырыышкынны киириштирер. Федералдыг бюджеттен миллиардты алыр дизе, республика боду ол хирени салыр апаар. Бюджединиң 80 хуузу дотациялыг Тывага ол болдунмас. 

Республика бодунуң иштинге өске шиитпирлерни дилеп, мурнады кылыр чүүлдерин өскертир апаар. Өскүс уругларга бажыңнар тудуунуң хемчээлин улгаттырар дээш чамдык социал чарыгдалдарны ынчаар киириштирип-даа турар. Тыва ооң мурнунда ол сорулгаже 1 млн. рубль ажыг рубльди углап турган болза, 2019 чылда бюджет акша-хөреңгизин мөөңнеп тургаш, ассигнованияны 168 млн. рубль чедирген. 

Республика Чазаа чүгле аварийлиг бажыңнардан өскээр көжүрер программа шугуму-биле 600 млн. рубль хире федералдыг субсидияларны немей бээрин чедип алган. Ол акша-хөреңги-биле республиканың акшаландырары коммунал инфраструктура тудуунуң айтырыын шиитпирлээр. 

Дмитрий Медведевке болган хуралда программалар ажылы ынчаар дооступ калбазын республика баштыңы чугаалаан. Харын-даа, чүгле Россия Чазааның даргазы шиитпирлээр чамдык айтырыгларны чугаалажыр дээш ону чыгган бооп турар. Шак ынчалдыр, чижээ, Тывада чуртталга шөлүнүң тудуунда дөрбелчин метрде өртекти көдүрдүп алган. 

РФ-тиң Тудуг яамызының дужаалы-биле ол өртекти тургузар болгаш, садыглажыышкында чуртталга тудуунуң объектилеринге эге өртек кылдыр ажыглаар. Херек кырында рынок өртээнден эвээш түңге садыглажыышкында салып турган. Ооң түңнелинде, тудуг чигзинчиг организацияларга дүжер ийикпе, азы тудугжулар тудугнуң шынарынче көрбейн, камнап эгелээр бооп турар. 

Чуртталга шөлүнүң өртээнге норманы рынок өртээ хире кылдыр улгаттырар дугайында Тываның дилээ хандыртынган. РФ-тиң Тудуг яамызы ол көргүзүгнү ам өскертир. Шолбан Кара-оолдуң сөзү-биле алырга, бо чылдың IV-кү кварталында чуртталга тудуун чаа өртек-биле - “квадратта” 58 муң рубль-биле санаар. 

Хурал үезинде, Тываның шапкын хөгжүлде программазының дыка хөй чамдык пунктуларын шиитпирлээр дээш, чөпшээрежилге чок арткан, чижээ, акшаландырыышкын дөстеринге хамаарыштыр. Республика Баштыңы 22 фельдшер-акушер пунктуларын тудар акшаны канчаар тып алганын чугаалаан. Херек кырында 70 ажыг ФАП-тарны тудар ужурлуг, ону ам-даа шиитпирлээр. 

Россияның Чырыдыышкын яамызы-биле база ындыг ажылдар чоруп турар. Тывада школа өөредилгезиниң системазын ниити-российжи стандартче киирер дизе, маңаа эвээш дизе 24 амгы үениң школаларын тудар. А программада чүгле дөрт школага акша барын республика баштыңы дыңнаткан. Россия президентизиниң идип үндүргени национал төлевилелдер чорудуу-биле арткан школаларны тудар аргаларны хуралда чугаалашкан. 

Шолбан Кара-оол хуралдың эң чугула шиитпирлери – Моол биле Тываның аразынга чурттар аразының ужудуушкунун организастаарынга дорт агаар коридорун ажыдарын РФ-тиң Транспорт яамызы база Росавиация-биле дугурушканы болган деп, демдеглээн. Октябрь 26-да, Улан-Батордан Кызылче база дедир, бирги шенелде ужудуушкунну кылыр. 

Росавиация Кызылдың аэропортунуң техниктиг эде дериишкининче 190 млн. рубльди Тывага аңгылап бээрин РФ-тиң Чазаандан чөпшээредип алган. Делегей стандарттарынга дүүштүр ужудуушкуннар организастаарынга чугула херек негелделерни хандырарынче – тускай техника садарынче, аэропорттуң делегей секторунда ажылчын олуттарны тургузарынче ол акша-хөреңгини угландырар деп, республика баштыңы тайылбырлаан.

Россия Чазааның даргазынга эрткен хурал-биле Тываның хөгжүлдезинге хамааржыр программа ажылы кызыгаарлаттынмаанын Шолбан Кара-оол дыңнаткан. Федералдыг чазактың баштыңы тодаргай айтырыгларны шиитпирлээринче угланган “анаа-ла ындыг” эвес, а ажыл-агыйжы документ тургустунган болганда, ооң төлевилелинде кирген шупту чүүлдерни кичээнгейлиг көөрүн айыткан деп, ол чугаалаан.