Тываның Баштыңы: республиканың хөгжүлдезин чедип ап, чоннуң амыдырал-байдалын экижидер

Эге баштай кожуун төвүнде Ш.Ч. Сат аттыг школага чедип ниити байдалды көрген. Ниити өөредилгениң муниципалдыг албан чери чаа өөредилге чылында өөреникчилерин хүлээп алырынга беленин илеткээн. Класстарны чугайлап, септээн, чаа чүүл – “Амгы үениң школазы” федералдыг программа боттанылгазы-биле “Өзүлдениң базымнары” төптү бо өөредилге чылында ажыдар деп турарын таныштырган. Чурагайлыг болгаш гуманитарлыг угланыышкынныг өөредилге программаларын боттандырбышаан, өөреникчилерниң кандыг-бир эртемге сонуургалын күштелдерип, ооң салым-чаяанын ажыдары башкыларның мурнунда сорулга кылдыр салдынганын тайылбырлаан. 

Тываның Баштыңы школа башкыларының төптү ажыдар дээш белеткелин демдеглээш, чедир кылыр ажылдар ам-даа барын сагындырган.Төптүң бир өрээлин шыдыраага тускайлаар, аңаа эге билиглерни берип, эш-хуу ужуражылгаларын организастап болурун сүмелээн. Оон аңгыда квадрокоптерни чагыдып, садып алган болганда, ооң-биле холбаалыг мергежилдерже оолдар, уругларның сонуургалын күштелдирип болурун чугаалаан. “Анаа-ла шыдырааны азы аар өртектиг чурук тырттырар аппаратты садып салып каары эвес, бичии кижиниң сонуургалын күштелдирип, харын-даа алызында ол талазы-биле мергежилдерни сонуургай бээр кылдыр чогаадыкчы углуг чаа өөредилге шактарын организастаар херек. Ол талазы-биле өске суурларда школалардан, чижээ Кур-Чер школазындан, эки арга-дуржулганы шиңгээдип, ажылга ажыглаары артык эвес” – деп Ш. Кара-оол демдеглээн. 

Дараазында Чаа-Хөл суурнуң Культура бажыңында чыылган чон-биле ужуражылганы эрттирген. “Республика болгаш кожуун эрге-чагыргазының чедер-четпес ажылынга хамаарыштыр чоннуң үзел-бодалын дыңнап, үнелээшкинни алыры - удуртукчу кижиниң мээң хүлээлгем” – деп, Тываның Баштыңы чугаазын эгелээн. – 2025 чылга чедир Тыва Республиканың шапкын социал-экономиктиг хөгжүлдезин чедип алыр дээш тускай программалыг документини Россияның Чазаандан келген улуг делегация-биле сайгарып көөрүн доостувус. Республика федерацияның составынга эң сөөлүнде каттыжып кирген эң аныяк регион. Кылыр ажылдыр хөй. 

Экономиканы сайзырадыр дизе, бирги ээлчегде оруктарның байдалын экижидер. Р-254 федералдыг оруктуң угланыышкынын Кызыл-Хандагайтыже өскертип, күрүне кызыгаарында Боршоо эрттирилге пунктузунга чедер кылдыр өскертип шыдаан бис. Аргыжылганың база бир чугула адыры – агаар шугумун хөйге чедингир кылып алыры. Кызылдың аэропортун бүрүнү-биле чаартып, ужудуп-хондурар шөлүвүс улуг борттарны хүлээп алыр аргалыг апарган. Ам аэропортувуска делегей чергелиг статусту чедип алыр дээш ажылдарны кылып турар бис. РФ-тиң саң-хөө сайыды А. Силуанов даргазы ол талазы-биле доктаал бо хүннерде үнүп кээрин шынзытты. 

Демир-орук тудуу – Тываның хөгжүлдезинге чаа арынны ажыдар. Сайзыраар деп бодаар болзувусса, биске демир-орук дыка херек. Демир-орук – делегейде эң-не чиик өртектиг транспорт болур. Республикаже бараан-сараанны, тудуг материалдарын чиик өртек-биле киирип алырывыс-тыр. Ынчан амыдырал-чуртталгага херек хереглел барааннарының өртек-үнези чиигээр. Республиканың суурларынга, хоорайларынга чаа уруглар садтарын, школалар садтарын тудары негеттинип турар. Ол акшаларны боттарывыс ажылдап ап турар апаарывыска, бүде бээр. Бистиң хөмүрүвүс металлургия заводтарынга ажыглаар бедик шынарлыы-биле онзагай. Ынчалдыр хөмүрүвүстү демир-орук-биле үндүр сөөртүп, хөй акша-хөреңгини ажылдап ап болур бис. 

Тываның өзек адыры - көдээ ажыл-агыйынче кичээнгей улгаткан. “Чемгерикчи инек малым”, “Аныяк өг-бүлеге кыштаг” төлевилелдер чоннуң киржиксээр күзенчиг төлевилелдери апарган. Федералдыг яамылар болгаш ведомстволарының удуртулгазы база регион чазааның киржилгези-биле тургустунган калбак хемчээлдиг төлевилелдерлиг планга Россияның Чазааның даргазынга атты салдырары-биле киирер бис. Ында бо чоокку чылдарда боттандырып күүседир инвестиция төлевилелдери кирген. Ооң кол сорулгазы – Тываның хөгжүлдезин чедип ап, чоннуң амыдырал байдалын экижидери болур. 

А бөгүн Чаа-Хөлге келген кол херээм – эрге-чагырганың ажылынга үнелелди билип, чедер-четпестеривисти билп алыр дээш келген мен. Силерни дүвүредип чоруур кандыг айтырыглар барыл?” – деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.

 Республика Чазаа биле муниципалдыг эрге-чагырганың мурнунда улуг сорулгалыг айтырыглар тургустунган. Ону чедип алыры – чоннуң бир демниинде деп, Тываның Баштыңы сагындырган. 

Кожууннуң чурттакчылары Тываның Баштыңынга айтырыгларны салган. Школа назыны четпээн уруглар албан черлеринге үр чылдарда ажылдаан хоочун башкы Зоя Маадыр Чаа-Хөл иштиниң оруктары баксыраанын, башкыларга көрдүнген чиигелделер чүге күүсеттинмейн турарын, ясли бөлүктүг уруглар сады кажан туттунарын, башкыларга эмчи шинчилгези дээш төлевирни өөредилге килдизи чүге бюджетте киирип албааныл дээн ышкаш айтырыгларны салган. Күш-ажылдың хоочуну Александр Чигден Чаа-Хөл сумузун кожуун килдизи байдалдан уштуп, ооң эрге-байдалын көдүрерин дилээн. Николай Шыырап, спорт – кадык болурунуң үндезини, кожуун хөйге билдингир спортчуларынга чоргаарланып чоруурун деп демдеглээш, Чаа-Хөл суурга өске кожууннар төптеринде ышкаш кылымал сигенниг чаагайжыттынган стадиондан тудуп бээриниң аргазы тыптыр ирги бе деп сонуургаан. Кожуун эмнелгезинде аныяк педиатр Шеңне Бавуу “Көдээ черниң эмчизи” деп төлевилелге киржиксеп турарын чугаалаан.  

Тываның Баштыңы чоннуң айтырыгларынга чедимчелиг тайылбырларны берип, оларның хей-аъдын көдүрген. “Төрени тудуп чоруур кижи болганымда, төрээн республикамны хөгжүдүп, ону сайзырадып каарынга бодумнуң таламдан болур хире шупту ажылдарны кылыр дээш кызыдар мен” - деп, Тываның Баштыңы аазаан.  

Төрээн кожуунунуң болгаш республиканың хөгжүлдезинге көскү үлүг-хуузун киирген кижилерге күрүне шаңналдарын тывыскан. Аныяк-өскенни өөредип кижизидеринге ачы-хавыязы дээш Ак-Туруг школазында эге класстар башкызы Мария Монгушовна Сундуйга, культура болгаш уран чүүл адырында көскү чедиишкиннери дээш Чаа-Хөлдүң Культура бажыңының хореографы Аксинья Хайбынга Тыва Республиканың Баштыңының Хүндүлел бижиктерин тывыскан. Россия Федерациязының өөредилгезиниң хоочуну Раиса Тюлюшовна Межекей "Тыва Республиканың өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы " хүндүлүг атка төлептиг болган.