Өртчүлер - коргуш - сыныш чок, эрес - дидим кижилер

Июль 15 — Тыва Республиканың Өрт камгалалының хүнү  

Өртчүлерниң бир ажыл хүнү  

Тыва Республиканың девискээринде 22 өрт кезектери ажылдап турар. Оларның үжү — найысылалда. Кызыл хоорайның 22 дугаар өртке удур кезээ 2011 чылдың күзүн Магистральная кудумчузунда чаа туттунган оран-савага шудургу ажылдап эгелээн. Байырлал бүдүүзүнде ук черге чедип, өртчүлер-биле бир хүннү эрттирдивис. Солун болгаш билдингир тайылбырларны 2012 чылда ТР-ниң өрт кезектериниң тергиини, өрт кезээниң начальниги Шимет Хүлер-оолович Онгуда берген.

Таптыг-ла эртенгиниң 9 шак турда мурнунда хүнде ээлчег эрттирген өртчүлер-биле ол хүннүң өртчүлер таңныылының солчулгазы болган. Кезектиң начальнигиниң башкарылгазы-биле июль 9-туң сорулгалары болгаш күүседир ужурлуг хемчеглери-биле караулдуң кежигүннерин таныштырган. Караул 9 кижиден тургустунган: начальник, ооң дузалакчызы, диспетчер, бөлүктүң командири, ийи өртчү, үш чолаачы. Ээлчеглиг дежурныйлаашкын эртенгиниң 9 шактан дараазында хүннүң 9 шакка чедир азы 24 шак үргүлчүлээр.

09.30 шакта кичээлдер эгелээн. Оларны амгы шагның негелделеринге дүүшкен өрээлдерге техниктиг дериг-херексел дузазы-биле эрттирип турар. «Көдээниң чурттакчы черлеринге өрттү өжүрери» деп темалыг бирги кичээлге өртчүлер-биле кады өөредиглиг лекцияны дыңнадывыс. Ниитизи-биле дөрт өөредилге шагы көрдүнген. Өртчүлер кичээлдеп турда, ийи чыл бурунгаар ажыглалче кирген оран-саваның иштинге Шимет Хүлер-оолович-биле экскурсиялап кылаштадывыс. Бир дугаарында өрт кезээниң начальнигиниң ажылдаар өрээлинге кирдивис. Каракка дораан хөй санныг шаңнал-макталдар илдигер. Сөөлгү шаңнал – 2013 чылдың июнь айда эрткен өрт-дузалал спортунга Кызылдың 22 дугаар өрт кезээ бирги черни ээлээнин бадыткаан улуг шилчип чоруур кубок. Шимет Онгуда шаңнал бүрүзүнүң дугайында аажок чылыг болгаш улуг чоргаарал-биле чугаалап турду. Дараазында чемненир өрээлге келдивис. Ында аъш-чем шыгжаарынга болгаш белеткээринге таарымчалыг техника аймаа шуптузу бар. Оолдар боттары чемни белеткеп турар. «Бистиң оолдарывыс кандыг-даа поварлардан дудак чок. Оларның белеткээн чеминиң чаагай чыды үстүкү каъттарга безин чытталы бээр, чамдыкта: «Эжииңер хаап алыңар» деп-даа турар бис» — деп, бир ажылдакчы баштактанып чугаалады.

Газ болгаш ыштан камгалаар дериг-херекселдер шыгжаар өрээлде кислород-биле долдурган баллоннар, маскалар, камгаланырынга херек немелде херекселдер бар. Херексел бүрүзүнүң дужунда өртчүлерниң ат, фамилиязын бижээн.

Кезектиң өрт өжүрер техника турар черинге келгенивисте, ажылдакчыларның хөөнү бедип, тускай машиналарының дугайында онза чоргаарал-биле чугаалап турдулар. Чүге дээрге «Камаз» маркалыг машинага үндезилеп бүдүрген «Розенбауэр» дээр өрт өжүрер машина Россияда каш санныг. Ону чүгле өрттү узуткаарынга эвес, а камгалал ажылдарынга база ажыглаар. Машинаның хемчээли улуг-даа болза, хоорай иштиниң оруктарынга башкарарга чиик. «Маңаа бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Сергей Шойгунуң киирген үлүү улуг. Ол эвес болза, аар өртектиг «Розенбауэр»-ни садып алыры берге» — деп демдегледилер. Оон аңгыда 2 улуг АЦ-40 маркалыг машиналары база автомобиль транспорту кыпканда өжүреринге ажыглаар бичии хемчээлдиг ИЖ марканың 1 машиназы, а ниитизи-биле 5 машина бар. Оларның чанында өртчүлерниң тускай идик-хевин аайлыг салып каан. Гаражтың чанында хепти чуур болгаш кургадыр өрээлди тургускан.

Экскурсияның сонуурганчыынга үениң дүрген эрткенин эскербээн бис. Шак дүъш чоокшулап, кичээлдер адакталган. Өртчүлер биске каттыжып, харын-даа өөредилгениң тренировказын көргүстүлер. Дүвүрээзин медээзин берген соонда, 50 секунда дургузунда оолдар хевин кеткеш, машиналарын үндүргеш, чыскаалыпкан. Дараазында оран-саваның артында өөредилге суургазының ийиги каъдынче үнүп, «өрттү» өжүрген. Чаа техниканың шыдалын база үнелеп көрдүвүс: «Розенбауэр»-ниң кабиназының кырында хоорзадан үндүр чаштырган сугнуң ыраа 20-30 метр чеде бээр.

Тыва чоннуң «оюн бажы ондактыг» дээр чечен сөзү бар болгай, каш минута эрткенде, 12 шак 58 минута турда херек кырында дүвүрээзин медээзи кооладыр эде берди. Өртчүлер боттарын дүрген болгаш ылаптыг алдынып база даалганы кичээнгейлиг билип алгаш, озал-ондак болган черже дарый чоруптулар. Спутниктиң бир кудумчузунда сери болгаш автомашина өрттенип турган. Өрттүң түңнелинде ийи сери төндүр кыпкан, 4 автомашина үрелген. Өрт өөскээн черге өртчүлер 13.03 минутада чеде берген, өрттү 13.15 минута турда долузу-биле өжүрген.

Дүъштеки чем соонда «психологтуг чиигедири» деп хемчег бар. «Аңаа чүнү канчаар силер?» — деп айтырарымга:

«Кижи бүрүзү дыштаныр хевирлерни боду шилиир: спорт хевирлери-биле хандыкшыыр, агаарлаашкын, удууру, бильярд ойнаар дээш, оон-даа өске» — деп харыыладылар.

15 шак турда өрт кезээнге хамаарышкан девискээрде турар оран-саваларны шинчилеп өөренир. Тудуг бүрүзүнүң хевириниң, тургузуунуң дугайын тодараткан документилер, схемалар, дүрүмнер шупту бар. Бо удаада уруглар садының оран-савазының талазы-биле хемчеглерни чоргускан. Ооң соонда машина-техниканы база камгалал дериг-херекселдерин хынап, аштап-арыглап, септээр ужурлуг чүүлдерни кылган.

Кежээ 19 шакта бут бөмбүү, хол бөмбүү дээн чижектиг спортчу хемчеглер болуп эрткен. Ажылдакчыларның бедик мергежилдиинден аңгыда, спортка езулуг хандыкшылы маңаа илереди. Сеткил хандыр ойнап алгаш, өртчүлер бот-онаалгаларын күүседип, нормативтиг документилерни өөренип сайгардылар.

Шак орайтап, бистиң чанар үевис келген. «Дүннүң эрткениниң дугайында эртен айтырып алыр бис» — деп чугаалааш, байырлашкаш, чоруптувус. Июль 10-да Шимет Хүлер-оолович-биле харылзажырывыска: «Дүн дургузунда онза болуушкуннар бүрүткеттинмээн, оолдар ээлчегни дүвүрээзин чокка эрттирген» — деп чугаалады. Коргуш-сыныш чок, эрес-дидим, хүлээлгелерин күүседир дээнде боттарының амы-тынын артынга каар, быжыг туруштуг өртчүлер-биле ужуражылгавыс мынчаар доозулду. Оларның байырлалын таварыштыр аас-кежикти, чедиишкиннерни йөрээп, өртче үнүүшкүннер чүгле өөредилге кырынга турар болзун деп күзедивис.

Азияна Тау.
Антон Посохинниң тырттырган чуруктары.
"Шын" солун № 80 2013 чылдың июль 13