Тывада эрге-хоойлу культуразын бедидер талазы-биле күрүне политиказының концепциязын ажылдап кылыр

- Конференцияның хүндүлүг киржикчилери, коллегалар! Эге баштай, Тыва Республиканың Конституция хүнү-биле байырым чедирейн!  

Бистиң республиканың чаа төөгүзүнде майның 6 - онзагай хүн. Ол чүгле күрүне байырлалы эвес, а бистиң хөй национал чонувустуң бедик тура-соруун илереткен онзагай хүн. Ол хүнде Кол үндезин хоойлувусту – чугула документини хүлээп алган! 

Тыва чон Конституцияны хүлээп тура, бодунуң хөгжүлдезиниң стратегтиг угланыышкынын айтып, ооң-биле быжыг эрге-хоойлу таваан салып, 18 чылдарда база оон-даа хөй чылдарда, амыдырал-чуртталгавыстың эрге-хоойлу үндезинин айыткан биске бүзүрелдиг болгаш шынчы бараан бооп чоруур Конституцияны тургускан. 

2021 чылда элээн каш юбилейлиг хүннерни демдеглээривисти сагындырайн – бистиң республиканың тургустунганының база ооң бирги Конституциязын хүлээп алганының 100 чылын база Тываның амгы Үндезин хоойлузунуң 20 чылын. 

Бөгүнгү конференцияда “Эрге-хоойлу культуразын бедидер” теманы чугаалажып тура, өгбелеривистен өнчү кылдыр дамчыдып берген үндезиннеривистиң дугайында онзалап айтып көрейн. Олар ынчан, 98 чыл бурунгаар, бирги Конституцияны хүлээп тура, “аас дүрүмнерин” “бижимелинче шилчиткен” төөгүлүг бурунгаар базымны кылганнар.

Конституцияны хүлээп алырынга чедир, ол үениң дүжүмеди бодунуу-биле шиитпир үндүрер турган – кижилерниң амыдыралын экижидер дээш эвес, а бодунуң эрге-байдалын быжыглап алыр сорулгалыг. 

Бистиң өгбелеривис Үндезин хоойлуну хүлээп тура, бөдүүн араттарның, эрге-чагырганы төлээлээн кижилерниң эргелерин болгаш хүлээлгелерин таарыштырган албан сагыыр ниити дүрүмнерни чурумчуткан. Эрткен чүс чылдың эгезинде чурттап чораан тыва чоннуң баштыңнарының ат-алдарын болгаш мөзүлүүн, эки чүвеге болгаш шынчы чорукка бүзүрелин, бедик мөзү-шынарлыг туружун ол херечилээн. Төрээн черинге хамаарыштыр бурунгаар үзел-бодалын, ханы болгаш шынчы патриотчу чоруун, ынакшылын илереткен.

Бистиң хүлээлгевис – Үндезин хоойлуда киирген үнелиг чүүлдеривисти хүндүлеп, кадагалап, хоойлувустуң бирги чүүлүнде чарлааны турум үндезинниг, эрге-хоойлулуг күрүне кылдыр Тываны тудары болур. 

Ийе, бистиң республика - эрге-хоойлулуг республика. Ол Кижини, ооң эргелерин болгаш хостуг чоруун эң дээди үнелел кылдыр айыткан. Бистиң республиканың шупту хөй-ниити болгаш күрүне институттары кижиниң болгаш хамаатының эргелерин болгаш хостуг чоруун бүрүнү-биле хандырарынга байдалдарны тургузар ужурлуг. 

Эрге-хоойлулуг күрүнени улам сайзырадып, хамааты ниитилелди хевирлээринге бедик деңнелдиг эрге-хоойлу культуразы негеттинер, азы болза, чүгле чонувустуң эрге-хоойлу культуразынче эвес, а албан-дужаалдыг кижилер ортузунга ону бедидеринче кичээнгей херек.  

Хоойлужудулганың шапкын сайзыралының үезинде, бистиң ниитилелде хоойлу-дүрүмге тоомча чок хамаарылганы чок кылыры аңгы айтырыг апарган. Хоойлу-дүрүм билбес чорук корум-чурум үрээшкиннеринге чедирер. Кижи бүрүзүнүң хамааты туружу – бодунуң хүлээлгелерин хажыт чокка күүседиринге, өске кижилерниң эргелерин хүндүлеп чоруурунга амга хоойлужудулганы билирин негеп турар. 

Бөгүнгү конференцияның темазы ниитилелдиң негелдезинге дүүшкен чугула айтырыг. Эрге-хоойлу культуразын бедидер ажыл-чорудулга ол угланыышкында күрүне политиказын комплекстиг, доктаамал, шынарлыг чорудар ужурлуг.  

Эрге-хоойлу өөредиглиг болгаш эрге-хоойлу культуразын бедидер регион болгаш муниципалдыг программаларны ажылдап кылырынга үндезин болур Тыва Республиканың эрге-хоойлу культуразын бедидер күрүне политиказының концепциязын ажылдап кылгаш, хүлээп алырын саналдап тур мен.  

Конференцияның түңнелдери-биле эрге-хоойлу культуразын бедидип, бистиң ниитилелде эрге-хоойлу билиглериниң чугула деңнелин хандырынче угланган арга-сүмелерни ажылдап, чырыдыышкын ажылынче бүгү-ле күрүне органнарын хаара тударынга идегедим.  

Үре-түңнелдиг болгаш чымыштыг ажылды күзедим чаңгыс чер-чурттуглар!