Тываның социал-экономиктиг хөгжүлде айтырыгларының талазы-биле хуралда Д.Медведевтиң эге сөзү

Хуралды ажыдып тура, ооң мурнунда эрткен РФ-тиң Чазааның хуралында, федерациязының элээн каш субъектилериниң социал-экономиктиг хөгжүлдезин деңнештиреринге немелде хемчеглерни алыры чугула деп чугааны чорутканын сагындырган. Ынчангаш аңгы хуралды эрттирерин шиитпирлээн турган. Чазактың ындыг бирги хуралы Тываның айтырыгларынга тураскааттынган.

 «Чылдагаан чаңгыс - чурттуң шупту девискээрлеринге эки, төлептиг амыдырап-чурттаар байдалдарны тургузуп, чурттап турар черинден хамаарылга чокка кижилер шынарлыг эмчи, өөредилге ачы-дузаларын ап, инфраструктураны ажыглап, ажылдап, амыдыраарын чедип алыр сорулгалыг – деп, РФ-тиң Чазааның сайтызында чазак даргазының сөзүнде айыткан. – Бистиң чурттуң регионнарында амыдырал-чуртталганың деңнели аңгы-аңгы дээрзи херек кырында билдингир. Дең эвес чорукту деңнештирер дээш хөгжүүрүнүң аргаларын сүмелээри – күрүнениң айтырыы болур.  

Ону кылырда субъектилер Москвадан долузу-биле акшаландырган улуг бюджет албан чери апарбас кылдыр, девискээрлерниң курлавырын санап, кандыг экономиканы чорудуп шыдаарын көрүп, боттарының иштинге өзүлдениң дөстерин тып алырынга регион бүрүзүнге хөгжүлдениң азы чедиишкинниң тодаргай угланыышкынын тодарадып, ажылды кылыр. Ол программаларны чон-биле сайгарып, тодаргай регионнуң чурттакчылары база федералдыг төп айтырып турар кылдыр, хууда харыысалгалыг кижилерни тургузар. 

Шак ындыг идеяларны 2025 чылга чедир үеге санаан калбак хөгжүлдениң стратегиязында киирген бис. Ам ону боттандырары-биле хемчеглер планын тургузар херек. Аңаа шупту регионнарны хөгжүдер тодаргай хемчеглерни айтыр, ындыг болганда, ону саадаткан ажыы чок. Планны киирериниң хуусаазы – майның ортанга чедир дээрзин сагындырып тур мен.

Оон аңгыда, апрель 15-ке чедир, Экономиктиг хөгжүлде яамызынга, Саң-хөө яамызынга база Күш-ажыл яамызынга социал-экономиктиг чаагай чоруу кудуку деңнелде субъектилерни дүрген хөгжүдериниң немелде комплекстиг хемчеглерин Чазакче киирерин дагзып тур мен. Элээн нарын байдалдыг субъектилер бар. Ол дээрге, Калмыкия, Мордовия, Марий Эл, Алтай Республика-дыр, ынаар Саратов, Курган, Пенза областарны база Тываны хамаарыштырып болур. Бөгүн Тыва Республиканың дугайында чугаалажыр бис. 

Шак-ла мындыг хевирлиг элээн каш хуралдар эртер. Бир хуралда чаңгыс азы элээн каш девискээрлерни сайгарып көргеш, чиге тодаргай шиитпирлерни үндүрер. Ол азы өске регионга хамаарыштыр анаа-ла ажылдар эвес, а тодаргай бөлүк төлевилелдер болур. Бир эвес Тыва Республика дугайында чугаалаар болза, минералдыг-чиг-эт курлавырын дээштиг шиңгээдиринге идигни бээр демир-орук тудуу, тудуглар болгаш терминал, турисчи комплекстер дээш, өске-даа төлевилелдер-дир. 

Оон аңгыда «Енисейжи Сибирь» комплекстиг инвестиция төлевилелин деткиир дугайында Чазактың тускай айтыышкынынга атты салганымны дыңнадыйн. Ол төлевилел чорудуу-биле ажылдаар бис. Шиитпирлер адрестиг болурун демдеглеп тур мен, ынчангаш мындыг хуралдарда тодаргай регионга чүнүң-биле дузалаарывысты чугаалажыр апаар. 

Курлавыр фондузундан акшаны тускайлаарының дугайында чугаа мында чорбайн турар. Чүнү кылыры – мында эң кол. Грант системазын ажыглап, инфраструктура шиитпирлерин хүлээп, онза экономиктиг зоналыг мурнады хөгжүдер девискээрни тургузуп, национал төлевилелдер-биле ажылдааш, хөгжүлдени чедип алыр дугайында чугаа мында чоруп турар. Инвесторларны бичии шимчедип, азы олар чүнү кылган азы кылбаанын хынаар ийикпе.  

Бо бүгү Тыва Республикага база хамааржыр. Ынчангаш ону сайгараалыңар. Ол берге байдалдыг девискээрлерге федералдыг чазактан кураторну - ол азы өске-даа шиитпирлерниң канчаар күүсеттинип турарын көөр кижини быжыглаап каары шын деп, санап тур мен.