Тываның Баштыңы: төрээн чери ышкаш эргим чер чок деп, бодап чор

Тыва чонга бедик алдар-атты чаалап эккелген мөгени спорт сайыдының оралакчызы В. Биче-оол, тренер башкызы, чаңгыс чер-чурттуглары, мөгейикчилери үдеп келген. 

Тываның Баштыңы Ш. Кара-оол спортчу делегей ареназында мөгениң чайынналчак чедиишкини дээш байырны чедирип, чоргааралын илереткен.  

«Бистер, тыва чон, бодунуң чүткүлү, тура-соруу-биле чайынналчак чедиишкинни чаалап алган мөгевиске байыр чедирип тур бис. Сылдыс кылдыр үнүп олурар оглувуска чоргаарланып, ону камгалаар ужурлуг бис. Александр Доржунуң оруун ол-ла олчаан катаптадың. Ам бурунгаар көрүш-биле чоруп олура, ара дүшпес болза эки. Төнчү сорулгаң – делегейниң болгаш олимпий оюннарының медалын чаалап, тыва чоннуң чоргаар адын делегейде алдаржыдар бодалдыг сен. Күзелиңни чедип алыр тура-сорук сенде бар. Ам төрээн чериңде биче када дыштынып чедип келгеш, кандыг планнарлыг, чүнү канчаар бодалдыг сен? Аргалыг болза, чонувусту чер-чурт дээш аңгылажып чорбас кылдыр чагып, каттыштырып, демнештирер болза эки. Аныяк-өскенниң ортузунга спортту улам алгап, чараш үлегер-чижекти өттүнер кылдыр көргүзер» - деп Ш. Кара-оол чугаалаан. 

Хостуг хүрешке делегей маргылдаазының мөңгүн медалын чаалап алган тыва мөге Артас Санаа өөрүп четтиргенин илереткен: «Школа соонда, тренерим Алексей Хертековичиниң удуртулгазында 5 чыл иштинде, хостуг хүреш дугайында дыка хөйнү өөрендим. Тыва кадайның төрүп каан оглу мен, өске чурт дээш канчап хүрежип эгелээнимни чонумга тайылбырлаксадым. Россия – хөй националдыг улуг күрүне. Спорттуң эң бедиинге чедери – узун орук, улуг күш. А мен, алды арга, беш мегени ажыглаанымны, миннийн. Тренерлерим-биле сүмелешкеш, арты-мурнун каш катап сайгарып көрүп тургаш, Казахстан дээш хүрежир болза, тыва кижиниң олимпий оюннарынга тиилеп үнүп кээр дорт оруу барын көрдүвүс. Ынчангаш улуг спортта тыва кижи деп кымыл деп алдаржыдар деп шиитпирге келген бис. Ам мээң кол сорулгам – бүгү-делегейниң болгаш олимпий оюннарының медалын тыва чонга чаалап эккеп бээри. Бо удаада мөңгүн анаа эвес келген деп бодаар чордум. Мээң иштики сеткил-хөңнүмге дээп, тура-соруумну улам күштелдирген чүве. Бир эвес алдын алган болзумза, ол-ла деп бодап каар чадавас турган боор мен. Алдынны Тывамга дөмей-ле чаалап эккээр мен. Мээң чүрээмде төрээн тыва черим, төрел тыва чонум кезээде кады силер!» 

Тываның Баштыңы мөге-биле чоокку өйде кылыр хемчеглерни кады чугаалажып, чагыг-сүмезин берген. «Тывазын делегейге алдаржыдар дег аас-кежик кайдал. Чонуң мурнундан ону кылдың. Тыва кижи каяа-даа чорааш, чуртун черле утпас чүве. 11 чыл иштинде соңгаарга ажылдап чораан болгаш, ону дыка эки билир мен. Чеже-даа чедиишкинниг, бай-шыырак апарза, төрээн чери ышкаш эргим чер чок деп, бодап чор. Чуртуңга хамаарыштыр өске бодал сеңээ турбазын. Дөмей-ле, чер-чуртуңче, чоок кижилериңче эглип кээр сен. Ынчангаш тыва чонуңнуң адын бедик тудуп, каяа-даа чоргаар чор. Тыва деп кымыл дээрзин ам-даа алгап чорууруң дээш, чер-чуртунга кээриңге таарымчалыг байдалдар сени манап турзун дээш, чаагайжыттынган бажыңны тускайлап, ону байырлыг езулал-биле тыпсыр мен» - деп Тываның Баштыңы мөгениң хей-аъдын улам бедик көдүрген. 

 Хостуг хүреш мөгези Санаа Артас 1991 чылда Чөөн-Хемчик кожууннуң Чадаана хоорайга төрүттүнген. Баштайгы тренери Делгер-оол Артур Кууларовичиден хостуг хүрештиң чажыттарын билип ап, школачы чылдарында-ла хевис кырынга хүрежип эгелээн. 

2012 чылда И. Ярыгин аттыг делегей маргылдаазынга киришкеш, үшкү черни ээлээн. Россияның чыынды командазының составынче кирип, делегей чергелиг улуг маргылдааларга каш удаа мөңгүн медальдарны чаалап алган.  

2014 чылда Динмухаммед Кунаев аттыг делегей чемпионадының түңнелдери-биле, Россия биле Казахстанның хостуг хүреш федерациялары Артас Санаа Казахстанның ады дээш хүрежир дугайында чөпшээрежилгени чарган.  

А. Санаа 2015 чылда Казахстанның Президентизиниң кубогу дээш маргылдаага хүлер медальды чаалап алган. Ол-ла чылын, делегей чемпионадынга 5-ки черни ээлээш, 2016 чылдың Олимпий оюннарынга киржир бир лизенцияны Казахстанга чаалап берген. Рио-де-Жанейрога болур Олимпий оюннарының бүдүүзүнде, Казахстанның чыынды командазынга хүрежир мурнунда, делегей рейтингизинде 8-ки черде Артас Санаа, ат-сывын казах кылдыр солуп, Нурислам Санаев апарып, Олимпиадага чүгле 12-ги черни ээлээн. 

2017 чылда Азия чемпионадынга хүлер медальды чаалап алган болза, 2018 чылда Азияның чемпиону атка төлептиг болган.

 2018 чылда, Будапештке эрткен делегей чемпионадының түңнел сегиржип алыышкында, российжи мөге Заур Угуевке ойнадыпкаш, мөңгүн медальга төлептиг болган.