Тывада пенсия реформазының чаартылгаларын тайылбырлаар тускай комиссияны тургускан

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол пенсия дугайында федералдыг хоойлужулгада 2019 чылдың январь 1-де күш кирер өскерилгелерин тайылбырлаар тускай комиссияны республика чазаанда тургускан.  

Комиссия пенсия реформазының чаартылгаларының, Ыраккы Соңгу чүк районнарынга деңнештирген республикада ону ажыглаарының онзагай талаларының дугайында чурттакчы чоннуң сонуургаан айтырыгларынга база хоочуннарны болгаш пенсия үнер чоокшулаан назылыг кижилерни дүвүредип турар өске-даа айтырыгларга харыыларны бээр.  

Шолбан Кара-оол ындыг шиитпирни ноябрь 5-те, муниципалитеттер чагыргалары киришкен видеоконференц-харылзаалыг хурал үезинде хүлээп алган. Тываның Баштыңы дыштаныр хүн-даа болза, дарый чыглып келген коллегаларынга четтиргенин илереткен. Комиссияның ниити удуртулгазын ол бодунга, а оперативтиг ажылын бодунуң оралакчызы - Анатолий Дамба-Хууракка дагзып турарын дыңнаткан.  

РФ-тиң Президентизи В. Путинниң эткени-биле, пенсияже үнер назынны херээженнерге - 60, а эр кижилерге 65 хар кылдыр тургусканын сагындыраал. Өскерилгелер 2019 чылдың январь 1-ден күш кирер болгаш, шилчилгелиг үеде дургузунда чоорту боттаныр. Амгы бо хоойлужулуга-биле пенсияже 55 биле 60 харлыында (Тывада - 50 и 55 харлыында) үнүп турар.  

"Бөгүн сайгарып көрген хемчеглер даңзызын бүрүнү-биле күүседир ужурлуг ажыл-чорудулга төлевилелин Чазактың чоокку хуралында бадылаптар боор бис. Тодаргай айтырыгларны тургузар херек. Чижээ, көдээ ажыл-агый яамызы дижик. Хоойлуда балыкчылар, ус тывышчылар кирген мергежилдер даңзызы бар. Бөгүнде тайганың кежии-биле бодунуң өг-бүлезин чемгерип чоруур кижилерни көдээ ажыл-агый сайыды, бойдус курлавырлары болгаш экология сайыдындан артык кым камгалаар деп» - деп, Тываның Баштыңы чугаалаан.  

Ыраккы Соңгу чүк районунга Тываны деңнештиргенинден, пенсия хоойлужудулгазында республика чурттакчыларынга берип турар элээн чиигелделер бар. Ынчангаш республика Баштыңы чурттакчы чон ортузунга медээ-тайылбырлыг ажылды күштелдирерин, кижилер көрдүнген ол чиигелделерин алыр аргаларны илередирин азы чайладырын чагаан.  

Шолбан Кара-оол мындыг чижекти киирген. Чаа хоойлуда көрдүнгени езугаар, 2 болгаш оон хөй ажы-төлдүг, пенсияже үнер чоокшулаан сайгарлыкчы, пенсиязынга «соңгу чүк» немелдезин чидирип ап болур. Ооң чылдагааны - үндүрүг органнарынга албан езузу-биле бүрүткетпейн, «чажыт» ажылдап турганында. Чүге дизе, ажылдап турганы ол үелериниң камгаладылга стажы кирбейн барган. 

"Хөй ажы-төлдүг республикада, ийи болгаш оон хөй ажы-төлдүг өг-бүлелер хөй болганындан, ындыг таварылгалар бо-ла таварышкылаар. Ынчангаш кижи бүрүзүнүң салым-чолун эки көөр херек. Адырлар аайы-биле ажылды организастаар. Сайыттар пенсия реформазының айтырыгларының талазы-биле аппарат база чазак хуралдарында илеткээр» - деп, Тываның Баштыңы демдеглээн. 

Тываның Чазааның кежигүннери база кожуун чагыргаларының төлээлеринден аңгыда, Тываның Дээди Хуралының даргазы Каң-оол Даваа, ооң оралакчызы, Дээди Хуралдың социал политика талазы-биле комитет даргазы Ирина Самойленко, РФ-тиң Пенсия фондузунуң, Социал камгаладылга фондузунуң, ТР-де Эмчи-социал экспертизаның кол бюрозунуң төлээлери хуралга киришкен.  

Амгы үеде Тывада 61 муң хире кижи ажылдап турар. Оларның 37 хуузу – өөредилге системазында, 20 хуузу – кадык камгалалында, 18 хуузу – социал хандырылга адырында. Албан езузу-биле бүрүткеттинген биче болгаш ортумак сайгарлыкчы чоруктуң 7506 субъектизи-биле кады, 11 муң ажыг организациялар болгаш бүдүрүлгелер бар. Оларның шуптузун тайылбыр ажылдарынче хаара тудар.

Комиссиядан дуза дилеп келген кижи бүрүзүнге, ооң пенсиязынга хамаарыштыр делгереңгей долу тайылбырны бээр. Яамыларның болгаш ведомстволарның кадрлар албаннары тайылбыр ажылын чорудар. Консультация чүгле чаңгыс албан чери азы ажылдакчы-биле кызыгаарлаттынмас. Ажылдап турар кижиниң күш-ажыл чорудулгазын, камгаладылга стажының ниити чылын, Ыраккы соңгу чүк районнарынче командировкалаанын, социал байдалын (ажы-төлүнүң бары, саны, инвалид уруг-дарыг бар бе, шеригге албан-хүлээлгези), чонну ажылга хаара тудар төптүң учедунга турган бе дээш, шуптузун тайылбырлаар. Бо бүгү медээлер пенсияже үнер кижиниң эргезин хандырып база сонуургалын камгалап турар.  

Пенсия үнер чоокшулаан кижини ажылче хүлээп алырындан ойталаар азы үндезин чокка ажылдан үндүрер болза, 350 дугаарлыг федералдыг хоойлу езугаар, кеземче харыысалгазынга онаажып болурун демдеглезе чогуур. Пенсия чаартылгалары амгы пенсионерлерге хамаарышпас. Пенсияның бодунга индексацияны улгаттырарындан аңгыда, чүү-даа өскерилбес. Пенсияга эргелери, чиигелделери езугаар, ооң мурнунда ышкаш, көрдүнген пенсиязын болгаш социал төлевирлерин алырлар.  

2018 чылдың январь 1-ниң медээзи-биле алырга, Тывада, пенсияның янзы-бүрү хевирлерин ап турар 83,1 муң кижи бар. Ол дээрге республика чурттакчыларының 25,8 хуузу-дур. Назылап кыраанының пенсиязын 49,6 муң кижи ап турар, оларның 15,6 муңу азы 33,5 хуузу пенсияже үнзе-даа, ажылдап турар. Тывада пенсионерлерниң 40 ажыг хуузу пенсиязын долдурган бирги чылында ажылдап артып турарын, шинчилелдер көргүскен. Чижээ, 2017 чылда 7,8 муң кижи пенсияже үнген, оларның 44,9 хуузу азы 3,5 муңу ажылын уламчылавышаан.