Тываның 2019 чылда бюджет төлевилелин Дээди Хуралче чоруткан

Саң-хөө яамызы ооң дугайында дыңнаткан. Кол саң-хөө документизиниң кезектерин мынчаар хевирлээн: орулгалар - 27 млрд. 393 млн. рубль, чарыгдалдар - 28 млрд. 007 млн. рубль, чедишпес акша түңү - 614 млн. рубль. Бюджет төлевилелин хевирлеп тура, 2019 чылдың январь 1-де күш кирер өскерилгелерни көрүп, социал шупту хүлээлгелерни хевээр арттырган.  

Амыдырап-чурттаарының кудуку деңнелинге деңнештирген, күш-ажыл төлевириниң кудуку хемчээли езугаар, шалың төлевирин өстүрген. Келир чылдың январь 1-ден ооң хемчээли - 11 280 рублей. Район база соңгу чүк хуузун немээни-биле катай, ол сорулгаже 883 млн. хире рубльди угландырар. РФ-тиң Президентизиниң Чарлыында кирип турар, өөредилге, кадык камгалал, культура, социал хандыралга адырында ажылдакчыларның күш-ажыл төлевирин 6 хуу улгаттырар дээш, 354 хире млн. рубльди тускайлаан. Бюджет адырының ажылдакчыларының шалың төлевирин 4,3 хууга көдүрери көрдүнген, ынаар 70 хире млн. рубльди тускайлаар.  

2019 чылда Тыва "Аныяк өг-бүлеге кыштаг", "Социал картошка", "Чемгерикчи инек малым", "Социал хөмүр", "Өг-бүле бүрүзүнде - дээди эртемниг уруг", "Эр башкылар" губернатор төлевилелдерин уламчылаар. Оларны акшаландырарынга ниитизи-биле 92 млн. рубльди тускайлаан. Ол төлевилелдерге 3 муң хире кижи киржир. Республика чурттакчыларының 70 хуузу, азы 224 муң кижи 32 аңгы социал төлевирлерни деткимче кылдыр алыр. 

Өг-бүле болгаш ие-чашты деткииринче угланган пособиелер болгаш компенсациялар элээн хөй түңнүг. 2019 чылда ол сорулгага 1,8 млрд. рубль көрдүнген. Чамдык бөлүктүң хамаатыларын, назылап кырааннарны деткээн хемчеглерге 316,5 млн. рубль акшаны чарыыр. Ол акша-түңүн күш-ажылдың хоочуннарынга, тылдың ишчилеринге, агарткан кижилерге база өске-даа хамаатыларга социал пособие төлевири кылдыр үндүрер.

Чуртталга-коммунал ачы-дузазын төлээн чарыгдалдарны эгидер социал төлевирлер дугайында аңгы демдеглезе чогуур. Социал хөмүр, көдээ специалистерге (башкылар, культура ажылдакчылары, ветеринарлар, эмчилер, социал адырның ажылдакчылары) ЧКА чиигелделеринге, чамдык категорияның хамаатыларынга – инвалидтер, Ада-чурттуң улуг дайынының, дайынчы хөделиишкиннерниң киржикчилеринге чуртталга субсидиялары (федералдыг субвенциялар база ), чедери берге черлерде чурттап турар хамаатыларга хөмүр чедирткен чарыгдалынга компенсация дээш, 5 хевирге ону чорудар. Ынаар 525 млн. рубльди 2019 чылдың бюджет төлевилелинде тускайлаан. Тываның чурттакчы чонунуң 16 хуузу, азы 50 муң хире кижи социал деткимчени алыр. 

Республика бюджеди социал угланыышкынныг болуп хевээр арткан. Чаа киирген 2 школа биле 3 уруглар садының чарыгдалдарын: шалың төлевири, коммунал ачы-дузалар, дериг-херекселдер садарын киирген. Ол 73,4 млн. рубль акша болур.  

Республика Чазааның Чөвүлелиниң база Дээди Хуралдың Чөвүлелиниң каттышкан хуралында бюджетти хевирлээр айтырыгны сайгарып чугаалашканын сайгындыраал.

"Бирги номчулга мурнуу чарыында, Дээди Хуралдың депутаттары-биле 2019 чылдың бюджединиң кол кезектерин көрдүвүс. Чоокку чылдарда Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң баш бурунгаар көргүзүглери-биле холбаалыг ажыл-чорудулга болур. «Тап-тал ортузу» база «акшаның шаа-биле» деп билиишкиннерни таарыштырып билири чугула, ынчангаш парламентарийлер-биле каттышкан чөвүлел хуралдарны эрттирип турарывыс ол. Кол туруштар өскерилге чок – чаңгыс чер-чурттугларывыстың орулгазын көвүдедиринче угланган эгелээшкиннерни деткээн чугула төлевилелдерже бюджет акша-хөреңгизин шын углаар» - деп, Тываның Баштыңы ужуражылганың түңнелин бижээн.  

Бюджет чорудуунуң дугайында хоойлу езугаар, хоойлу төлевилелиниң бирги номчулгазынга 20 хонукту аңгылаан. Төлевилелге хамаарыштыр арга-сүмелерни болгаш санал-оналдарны чыгган соонда, ону ажык дыңнаашкынче киирер. Дээди Хуралдың даргазы ол хүннү, тускай комитеттиң саналдааны-биле, тодарадыр.