Тывада чаартынган Кызыл дептер чырыкче үнген

Чазак даргазы Тываның экологиязын болгаш бойдузун камгалаар херекте чугула базымныг болуушкун-дур деп, социал четкилерде арынында ооң дугайында дыңнаткан. Республика библиотекаларын чаа ном-биле хандырып, садар кылдыр немей үндүрер даалганы берген. Чүгле эколог специалистер эвес, а республиканың шупту чурттакчылары күрүне камгалалында болгаш онза кичээнгейде кандыг үнүштер болгаш дириг амытаннар барын билир ужурлуг деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан. 

Кызыл дептерни 1999 чылда бир-ле дугаар парлаан, ынаар 126 аңгы ховар дээн үнүштер кирген. Ооң соонда, дириг амытаннар делегейинден 112 объектини немээн. Хоойлу езугаар алыр болза, Кызыл дептерже кирген үнүштерге болгаш дириг амытаннарга хамаарыштыр экологтар мониторингини чорудуп, ында өскээрлиишкиннерни демдеглээн соонда, 10 чыл болгаш-ла Кызыл дептерни катап үндүрер ужурлуг.  

Тываның Бойдус курлавырлары болгаш экология яамызы Кызыл дептерни чаартырынга ада-чурттуң болгаш даштыкы башкарыкчы специалистерниң шинчилелдериниң түңнелдерин ажыглаанын дыңнаткан. Кызыл дептерниң бирги үндүрүлгезинде 126 үнүштер, 112 дириг амытаннар кирген турган болза, ам оларның саны тус-тузунда 174 база 132 кылдыр көвүдээн. Ооң мурнунда эртемге билдинмес турган үнүштер болгаш дириг амытаннар хевири-биле оларның саны өскен.  

Тываның Кызыл дептеринде кирген, чидериниң кырында келген ховар деп адаар статустуг үнүштер болгаш дириг амытаннар аймааның категориялары база өскерилген. Кызыл дептерде 132 дириг амытаннарның 16-зы шуут чидериниң кырында келген эң берге байдалда – 1-ги черде «эң ховартаан» деп статустуг. Эртемденнер дириг амытаннарның 18-инге 2-ги статусту берген, азы оларны камгалаар хемчеглерни албас болза, «чидип бар чыдар» деп бөлүкке хамааржыр. Шинчилекчилер Кызыл дептерже кирген үнүштерниң алды хевиринге «ховартаан» деп статусту берген, а 46 үнүш «чидип болур» деп бөлүкте кирген.  

Кызыл дептерниң чаа үндүрүлгези чүгле 500 санныг үнген. База ол ышкаш номнуң электроннуг хевирин 1500 кезек CD-дискилерде үндүрген. Кызыл дептерниң чаа үндүрүлгезин сонуургап турарлар, ону Тываның Бойдус курлавырлары болгаш экология яамызының албан езузунуң http://mpr17.ru сайтызындан таныжып болур.