Коммунал ачы-дуза дээш төлевирге чаа дүрүмнер

Хөй квартиралыг бажыңнарның болгаш чуртталга бажыңнарының ээлериниң болгаш ажыглакчыларының коммунал ачы-дуза дээш төлевириниң 2011 чылдың 05.06-да РФ-тиң Чазааның №354 доктаалы-биле бадылааны дүрүмнери (моон ыңай — чаа дүрүмнер дээр) 2012 чылдың сентябрь 1-ден эгелеп күштүг болуп кирген.

Чуртталга бажыңнарының азы чуртталга бажыңнарында оран-сава ээлериниң болгаш коммунал ачы-дузазын чедирип турар организацияларның (компаниялар эргелекчилериниң болгаш курлавыр-биле хандырылга организацияларының) аразында харылзааларны бо Дүрүм башкарып турар. Чаа Дүрүмнерге дүүштүр сентябрьдан эгелеп коммунал ачы-дуза дээш төлевирни санаарының чуруму өскерлир.

Чаа дүрүмнерниң хөй кезии 2006 чылдың 05.23-те РФ-тиң Чазааның №307 доктаалы-биле бадылаа-ны хамаатыларга коммунал ачы-дузазын чедирериниң амгы үеде күштүг болуп турар дүрүмнеринде доктаадып тургускан нормаларны катаптап турар. Ындыг турбуже чаа нормалар база кирген. Оларның чамдыктарының дугайында тодаргай тайылбырлаар-дыр бис.

Бажыңның ниити хереглелдеринге коммунал ачы-дуза

Хөй квартиралыг бажыңнарда кижи чурттаар-даа, кижи чурттавас-даа оран-саваларның ээлери чурттаар (чурттавас) оран-савага бердинип турар коммунал ачы-дузаны бир аңгы төлээр, ындыг бажыңда ажыглаттынып турар ниити өнчү-хөреңги (моон ыңай—ниити-бажың хереглелдеринге коммунал ачы-дуза дээр) дээш бир аңгы төлээр дээрзин чаа Дүрүмде доктаадып тургускан. Ынчангаш сентябрь 1-ден эгелеп, ажыглакчыже чоруткан төлевир документизинге чурттаар (чурттавас) оран-савага берген коммунал ачы-дуза дээш төлээр түңнү база ниити-бажың хереглелдеринге коммунал ачы-дуза дээш төлээр түңнү аңгы-аңгы айтып каан болур.

Эрги дүрүмнерде ниити өнчү-хөреңгиниң составынга кирер четкилерниң кызыгаарынга чедирген коммунал ачы-дузаны хөй квартиралыг бажыңда оран-сава ээлери төлээрин хүлээлгези кылдыр санап турганын сагындыраал. Ындыг турбуже төлевир документилеринге ындыг ачы-дуза дээш төлевирлерниң түңүн аңгы кылдыр айытпаан турган.

Чаа дүрүмде чурттаар (чурттавас) оран-савага хереглекчиге берген коммунал ачы-дуза дээш төлевирниң хемчээлин эрги дүрүмнерде көрдүнген чурум езугаар санаар.

Ниити-бажың хереглелдеринге коммунал ачы-дузаның хевир бүрүзүнүң төлевирин санаарының өске чурумун чаа дүрүмнер доктаадып турар. Ындыг ачы-дузага дүрүм соок болгаш изиг суг хандырылгазын, суг аргыштырылгазын, электри хандырылгазын, газ хандырылгазын болгаш одалганы хамаарыштырып турар.

Бир эвес бажыңда коммунал ачы-дузаны коллективтиг (ниити-бажың) учеттап санаарының херекселин тургускан болза, ачы-дуза дээш төлевирни ол херекселдиң көргүзүглерин барымдаалап санаар. Бир эвес ындыг херексел тургустунмаан болза, санаашкын кылырының барымдаазы кылдыр РФ-тиң субъектилериниң күрүне эрге-чагырга органнарының доктаадып тургускан нормативтерин алыр апаар (2006 чылдың 05.23-те РФ-тиң Чазааның «Коммунал ачы-дуза хереглелиниң нормативтерин доктаадып тургузарының болгаш тодарадырының дүрүмнерин бадылаарының дугайында» №306 доктаалы). Курлавыр-биле хандырылга организациязы күүседикчилерже хөй квартиралыг бажыңның төлевириниң түңүн бүрүнү-биле шилчидер.

Бо таварылгада сөөлгү хереглекчи ниити-бажың хереглелдериниң коммунал ачы-дузазы дээш төлевирниң ооң чурттаар (чурттавас) оран-савазынга онаажыр кезээ дээш төлээр. Ээ бүрүзүнүң төлевириниң хемчээлин бүгү чурттаар болгаш чурттавас оран-саваларның ниити шөлүнге ооң чурттаар (чурттавас) оран-савазының шөлүнге хамаарыштыр санаар.

Төлээр ужурлуг түңнү ийи чүүлдү барымдаалап санаар:

- ол азы өске коммунал ачы-дузаны санаарының коллективтиг (ниити-бажың) херексели тургус-тунган бе;

- ол бажыңда чурттаар (чурттавас) оран-савада учеттуң тус-тус азы ниити (квартираның) херексели тургустунган бе.

Бир эвес хөй квартиралыг бажыңда бүгү оран-савалар учеттуң тус-тус херекселдерин тургускан болза, коммунал ачы-дузаны ажыглааны дээш сөөлгү төлевирни тодарадыры белен болур. Бо таварылгада шын түңнү учеттуң ниити-бажың херекселиниң көргүзүглери биле учеттуң тус-тус херекселдериниң көргүзүглериниң аразында ылгалын барымдаалап үндүрер. Оран-саваның чамдык кезиинде учет херекселин тургускан, чамдыктарында — чок болза, төлээр түңнү санап үндүрери нарын апаар. Ынчан учет херекселдери-биле дериттинген оран-саваларга хамаарыштыр төлевирни санаарда, коммунал ачы-дузаны херек кырында ажыглаанын барымдаалаар, а дериттинмээннерин — РФ-тиң субъектизиниң күрүне эрге-чагырга органының бадылааны хереглел нормативин езугаар санаар.

Коммунал ачы-дузаны чедирериниң дугайында керээни чарары

Коммунал ачы-дузаны хереглекчилерге чедирериниң керээзин чарарының чурумун болгаш негелделерин чаа дүрүмнер тодаргай кылдыр башкарып турар. Хөй квартиралыг бажыңны башкарарының шилип алган аргазынга хамаарыштыр (РФ-тиң ЧК-ниң 161 чүүлүнүң 2 пунктузу) бажыңда чуртталга оран-саваларының ээлеринге болгаш ажыглакчыларынга коммунал ачы-дузаны чедирериниң негелделерин үш документиге киирип болур (чаа дүрүмнерниң 9 пунктузу):

- бир эвес бажыңны башкарыкчы организация башкарып турар болза, хөй квартиралыг бажыңны башкарарының керээзинге. Керээ езугаар күүседикчи башкарылга организациязы болур.

- бир эвес бажыңны чуртталга бажыңының ээлериниң эштежилгези азы чуртталга кооперативи азы тускайжыттынган өске хереглел кооперативи башкарып турар болза, коммунал ачы-дузаны чедирериниң дугайында керээге. Ындыг керээлерни чуртталга бажыңының ээлериниң эштежилгези (кооператив) биле бажыңда чурттаар (чурттавас) оран-саваларның ээ бүрүзү-биле чарар.

- бир эвес башкарылганың хевири кылдыр хөй квартиралыг бажыңда оран-сава ээлериниң дорт башкарылгазын шилип алган болза, ээ бүрүзү-биле курлавыр-биле хандырылга организациязының чарганы коммунал ачы-дузаның чамдык хевирлерин (электри хандырылгазын, чылыг хандырылгазын болгаш өске-даа) чедирериниң дугайында керээге. Бо таварылгада керээ чарарының чорудулгаларын бөдүүнчүдери-биле чуртталга оран-саваларның ээлери кандыг-бир кижини бүгү ээлерге хамаарыштыр курлавыр-биле хандырылга организациязынче бижимел-биле керээ чарар дилег киирер кылдыр төлээледип болур (чаа дүрүмнерниң 26 пунктузу).

Чаа дүрүмнерниң 19 пунктузунда коммунал ачы-дузаны чедирериниң дугайында керээге киирер чүүлдерниң дугайында медээлерни санап каан.

Ындыг керээни хереглекчи чүгле бижимел хевирге чарар эвес, коммунал ачы-дузаны ажыглаар дээнин бадыткап турар ооң хөделиишкиннериниң азы оларны херек кырында ажыглап турарының аргазы-биле чарып болур (чаа дүрүмнерниң 6 п.). Коммунал ачы-дузаны алырының дугайында чүүлдер кирген бижимел керээниң чогунуң уржуунда коммунал ачы-дузаны чедиреринден ойталаар чорукту болдурбазының дугайында онзалап демдеглеп турар.

Коммунал ачы-дузаны чедирериниң дугайында керээни чарарының чорудулгазын чаа дүрүмнерде тодаргай айтып каан, чөрүлдээлерни шиитпирлээриниң дүрүмнерин база четпес документилерни чедир киирериниң дүрүмнерин база ында киирген.

Коммунал ачы-дузаны чедирерин кызыгаарлаары азы соксадыры

Бир эвес долузу-биле төлевейн турар болза, коммунал ачы-дузаны чедирериниң азы соксадырының чурумун чаа дүрүмнер езугаар өскерткен.

Бир эвес хереглекчиниң өрези чаңгыс азы элээн каш коммунал ачы-дуза дээш төлевирниң үш айда хемчээлинден ажа берген, ол өрени төлээриниң дугайында дугуржулга чардынмаан болза, күүседикчи коммунал ачы-дузаны чедирерин соксадыр азы кызыгаарлаар эргелиг дээрзин эрги дүрүмде айытканын сагындыраал. Коммунал ачы-дузаны чедирерин кызыгаарлаарын азы соксадырын хереглекчиже бижимел сагындырыг чорутканының соонда, үш ай эрткенде, боттандырып болур турган (эрги дүрүмнерниң 80 пунктузу).

Ол чурум колдуунда хевээр арткан, ындыг-даа болза, аңаа чамдык өскерилгелерни киирген. Тодаргайлаарга, чүгле өре кылган ачы-дузазы дээш кызыгаарлаарын азы соксадырын айыткан (чаа дүрүмнерниң 117-119 пунктулары). Чижээ, электри энергиязы дээш өрениң уржуунда соок суг азы газ ажыглаарын кызыгаарлап болбас.

Бир эвес хереглекчи коммунал ачы-дузаны бүрүнү-биле төлевейн турар болза, ынчан күүсекчи коммунал ачы-дуза бүрүзүн аңгы-аңгы санаар. Кажан ажыглакчы төлевирни эвээштеп киирер болза, күүсекчи алдынган акшаны ачы-дузаның бүгү хевирлеринге дең-дең кылдыр хуваар.

Ачы-дуза чедирилгезин кызыгаарлаар азы соксадыр сорулга-биле өрениң хемчээлин, хереглекчиде учет херексели тургустунган-даа болза, хереглел нормативин барымдаалап санаар.

Хөй квартиралыг бажыңда кижи чурттавас оран-сава

Чаа дүрүмнерниң күжү, эрги дүрүмнерге деңнээрге, хөй квартиралыг бажыңнарда оран-сава ээлери болуп турар чүгле хамаатыларга эвес, харын-даа юридиктиг черлерге болгаш хуу сайгарлыкчыларга база хамааржыр. Компаниялар башкарыкчылары-биле болгаш курлавыр-биле хандырылга организацияларынга кады ажылдажылганың хамаатыларга көргени ышкаш, шак ындыг чурумун тургускан, чүгле чамдык чүүлдер ында кирбээн.

Чаа дүрүмнерниң 18 пунктузунда көрдүнген, ында кирбээн чүүл дээрге, хөй квартиралыг бажыңда кижи чурттавас оран-саваның ээзи кандыг-даа коммунал курлавыр-биле хандырарының дугайында керээни курлавыр-биле хандырылга организациязы-биле бот-тускайлаң чарып ап болуру. Бо таварылгада чаа дүрүмнерде керээ чарарының аргазы хөй квартиралыг бажыңның эргелеп-башкарылгазының шилип алдынган аргазындан хамааржыр деп киирилде чок.

Бир эвес кижи чурттавас оран-саваның ээзи ындыг керээни курлавыр-биле хандырылга организациязы-биле чарып алыр болза, ынчан аңаа, чуртталга оран-саваларынга ээлеринге дег, күүседикчиге (а ол компания эргелекчизи болуру билдингир) санаттынып турар үеде ажыглааны коммунал курлавырларының хемчээлиниң дугайында медээлерни бээр хүлээлге онаажыр.

Кижи чурттавас оран-савага коммунал ачы-дуза дээш төлевир санаарының дүрүмнери, кижи чурттаар оран-савага санаары дег болур, чүгле кижи чурттавас оран-савага ачы-дуза санаар херекселдерни тургузар ужурлуг.

Бир эвес кижи чурттавас оран-савада ындыг херекселдер тургустунмаан болза, ынчан коммунал ачы-дуза дээш төлевирни бир янзы санаар. Учет дериг-херекселдери тургустунмаан, кижи чурттаар оран-савага ажыглаан ачы-дузаның хемчээлин хереглел нормативин барымдаалап санаар, а кижи чурттавас черге—коммунал ачы-дузаның санаттынган хемчээлин санаар (чаа дүрүмнерниң 43 п.).

Коммунал курлавырларының санаттынган хемчээлин тодарадыры-биле учет херекселдериниң адак дээрге, үш айның көргүзүглериниң дугайында сан-чурагайлар эргежок чугула болур (чаа дүрүмнерниң 59 п.). Бир эвес кижи чурттавас оран-сава учет херекселдери-биле кажан-даа дериттинмээн азы ол херекселдер үш айдан эвээш үеде ажыглаттынып келген болза, коммунал курлавырларның саналга хемчээлин тодарадырынга күүседикчи биле курлавыр-биле хандырылга организациязының аразында чардынган керээге, азы суг хандырылгазының дугайында, электри хандырылгазының дугайында, газ хандырылгазының дугайында хоойлужудулгага дүүштүр саналга аргаларын ажыглаар.

Төлевирни кезик-чамдыктаары болгаш хереглекчи түр үеде чок турда эде санаары

Ачы-дуза дээш төлевирниң хемчээли аажок өзе бээр болза, коммунал ачы-дузазын кезик-чамдыктап төлээрин чөпшээреп турар норманы чаа дүрүмнерде тургускан. Бир эвес коммунал ачы-дуза дээш төлевирниң түңү эрткен чылдың ол үезинде төлеп турган түңден 25 хуу ажа бээр болза, ынчан күүседикчи чаңгыс төлевир документизинге ол ачы-дузаны төлээриниң ийи аңгы аргазын айтыр (чаа дүрүмнерниң 72 п.).

Хереглекчи алганы ачы-дуза дээш төлевирни хары угда азы кезик-чамдыктап төлээр эргелиг. Ындыг кезик-чамдыктаар арганың айыттынган хемчээлин чаа дүрүмнер доктаадып тургузуп турар: коммунал ачы-дуза дээш төлевирни 12 айның дургузунда, үзүктеп төлээрин чөпшээрээн ай-биле кады, дең-дең кылдыр киирер апаар. Ону кезик-чамдыктап төлээр эргени бергени дээш хуу тыртар, ооң хемчээли Россияның банкызының доктаадып тургускан ставказындан үш болгаш оон хөй хуузундан ашпас ужурлуг. Коммунал ачы-дузаны кезик-чамдыктап төлеп турар хереглекчиде арткан өрезин кажан-даа дораан төлептер эргелиг болур.

Бир эвес хереглекчи коммунал ачы-дузаны кезик-чамдыктап төлээр эргени алган болза, ындыг арганы ол-ла негелделер езугаар күүседикчиге курлавыр-биле хандырылга организациязы тыпсыр ужурлуг.

Бир эвес оран-савада доктаамал азы түр чурттап турар хереглекчилерниң саны көвүдеп турарындан төлевир өзүп турар болза, кезик-чамдыктап төлээр эргени хереглекчиге тывыспас.

Ээлеп турар чуртталга оран-савазынга хереглекчи түр үеде чурттаваан болза, ол үеде коммунал ачы-дузаның чамдык хевирлери дээш төлевирниң хемчээлин эде санаарының чурумун чаа дүрүмнер өскерткен. Мурнундагы ышкаш, ындыг эде санаашкынны хереглекчи учет херекселин хууда азы ниити кылдыр тургуспаан болза, ынчан боттандырар.

Бирээде, эде санаашкынның чаа чуруму чүгле чуртталга оран-савазынче дорт бердинген ачы-дуза дээш хереглекчиниң төлеп турары коммунал ачы-дузага хамааржыр. Ниити-бажың хереглелдеринге ажыглаан коммунал ачы-дузаны эде санавас.

Ийиде, хереглекчиниң доктаамал чурттап турар черинге түр чурттаваанын бадыткап турар документилерге езу барымдаалаар негелделер киирген турган. Амгы үеде ындыг документилерге атты ону тывыс-кан организацияның (хуу сайгарлыкчының) төлээлеткен кижизи салыр болгаш ол организацияның таңмазын базар, а ол ышкаш бүрүткээн дугаарын болгаш тывыскан хүнүн айтыр. Ол негелделер орук өртээн төлээн билеттерге болгаш орукка чораанын бадыткаан өске-даа документилерге хамаарышпас. Херек документилерниң даңзызын мурнунда-ла тургускан турган, чаа дүрүмнерде дараазында үш чаа документилерни немээн:

-өөредилге чериниң шынзылгазын;

-элчин албан чериниң шынзылгазын;

-дача, сад, огород эштежилгезининиң шынзылгазын.

Yште, коммунал төлевирлерни эде санаарын хереглекчиниң дилеп билдириишкин киирер хуусаазын доктааткан. Ону түр када чурттавас үезиниң мурнунда (ынчан эде санаашкынны алды айга чедир кылыр, ооң соонда база чартык чылда узадып болур), азы түр када чурттаваан үези доозулган соонда, 30 хонуктуң дургузунда.

И.В. Керенский.
Консультант-Плюс