ХКД киржикчилери күрүнелерниң камгалал сайыттары Кызылда Тиилелге шөлүнде Мемориал комплекске боодал чечектерни салган

ХКД чурттарының камгалал сайыттарының хуралынга Азербайджанның, Арменияның, Белоруссияның, Казахстанның, Киргизияның, Россияның, Таджикистанның база Узбекистанның шериг ведомстволарының делегациялары келген. Оон аңгыда ХКД Күүсекчи комитединиң база ажылчын органнарының төлээлери, хүндүлүг аалчы - Моолдуң камгалал сайыды база келген.

 Российжи шериг ведомствонуң баштыңы Сергей Шойгу хуралды башкарып эрттирер.

 1941 чылдың июнь 22-де гитлержи Германияга удур дайынны чарлаан шупту эвилелчилерниң бир дугаары - 1941 чылда хамаарышпас күрүне турган Тыва Арат Республика (ТАР) болур. Ол хүн Тывага ТАР-ның X Улуг Хуралдың (парламентиниң) съездизи болуп турган. Съездиниң 334 делегады мынчаар бижээн декларацияны хүлээп алган: «Революсчу намга база чазакка удурткан тыва чон, совет чоннуң фашист эжелекчиге удур демиселде төнчү тиилелгени чедип алгыжеге амы-тынын харамнанмайн, бүгү күжү-биле демисежиринге белен». 

Тыва Арат Республика декларацияны хүлээп, ССРЭ-ниң талазында дайылдажыр эвилелчизи болурун айтып, нацист Германияга удур дайынны албан езузу-биле чарлаан. Тыва Германияга удур дайында ССРЭ-ни деткиир дугайында чарлааны-биле Великобританияны мурнаан: совет чонга адрестээн Уинстон Черчилльдиң радиокыйгырыын июнь 22-де 11 шакта дамчыткан болза, Тывадан ындыг дыңнадыг хүннүң бирги чартыында-ла кирген турган.  

1944 чылдың октябрь 14-те Тыва Арат Республика Совет Эвилелиниң составынче кирип, Тыва автономнуг область болган. Тывалар ол үеден эгелээш, Совет Эвилелиниң хамаатылары болуп, ийиги делегей дайыны төнчүгеже дайынчы тулчуушкуннарга киришкен. Дайын чылдарында Кызыл Армияның одуруунга Тываның сес муң хире чурттакчылары дайылдашкан.  

Кызылда Тиилелге шөлүнде Мемориалдыг тураскаалды 1975 чылда ажыткан, 2010 чылда ону эде чаарткан. Улуг Тиилелгениң 65 чылында мемориалга маны даштан ханаларны тургузуп, аңаа ол үеде аңгы күрүне турган ТАР-дан, фашизм-биле демисежир дээш чоруткан, 3253 солдаттың аттарын мөңгежидип бижээн. Республика девискээринге чурттап турган совет хамаатыларның, оон аңгыда 250 эки турачылар – танкчылар, кавалерийжилер, ужудукчуларның ады ында кирген.  

Тиилелге шөлүнде Совет Эвилелиниң Маадырлары – Тюлюш Кечил-оолдуң, Михаил Бухтуевтиң, Николай Макаренконуң, Хомушку Чургуй-оолдуң хөрек турскаалдары бар. 

 РФ-тиң Камгалал яамызы