Тываның Чазаанга «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилелдиң күүселдезин сайгарып чугаалашкан

 Тываның Чазааның муниципалиттер-биле видеоконференция харылзаалыг эрттирген аппарат хуралында, «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» мурнады боттандырар төлевилел күүселдезин чугаалашкан. 

Мөңгүн-Тайга, Өвүр, Чаа-Хөл, Сүт-Хөл, Эрзин кожууннардан 2016 чылдың киржикчилери малдың ниити бажындан чаш төлдү камгалап алырынга эки көргүзүглерлиг болганын, Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы илеткээн. А Бай-Тайга кожууннуң Тээли, Тес-Хемниң Берт-Даг база Тере-Хөлдүг Балыктыг суурлардан төлевилел киржикчилери эң куду көргүзүглерлиг. Июнь 1-ге чедир муниципалдыг эрге-чагырга 2016 чылдың төлевилел киржикчилериниң малын санааш, ооң түңнелин Тываның Көдээ ажыл-агый яамызынче дамчыдар ужурлуг. 

Төнчү көргүзүгнү чедип ап шыдаваан киржикчилерни база адаан. 105 киржикчиден 2 өг-бүле – Каа-Хем кожууннуң Бояровка биле Бүрен-Бай-Хаактан аныяк малчыннар сорулгазын чедип албаан. Ол киржикчилерге хамаарыштыр төнчү шиитпирни ам-даа хүлээп албаанын көдээ ажыл-агый сайыды Эртине Данзы-Белек дыңнаткан. Каа-Хем кожуун чагыргазының акша-хөреңгизинден малдың баш санын эгидер дээн ышкаш, элээн каш аргаларны көрүп турар. Көдээ ажыл-агый яамызы ол тоомча чок чорукка үндезилээш, төлевилелден ындыг суурну 1 чыл хире үеде чайладыр негелдени тургузарын сүмелээн. 

Тываның Көдээ ажыл-агый яамызының специалистериниң санап турары-биле, дараазында өг-бүлелерге малды дамчыткан соонда, беш кожуундан 26 киржикчи элээн хөй малдыг артып каар. Ол дээрге Мөңгүн-Тайга кожуун (Каргы – 331, Мөген-Бүрен – 253 база Тоолайлыг – 269); Өвүр кожуун (Хандагайты – 211, Солчур – 281, Саглы – 290, Дус-Даг – 298, Чаа-Суур – 292 база Ак-Чыраа – 301); Чаа-Хөл кожуун (Чаа-Хөл – 308, Ак-Туруг – 252, Кызыл-Даг – 254 и Шанчы – 309); Сүт-Хөл кожуун (Алдан-Маадыр – 273, Ак-Даш – 229, Бора-Тайга – 252, Суг-Аксы – 237, Кара-Чыраа - 235, Кызыл-Тайга – 235 база Ишкин – 258); Эрзин кожуун (Эрзин – 270, Булуң-Бажы - 310, Бай-Даг – 305, Мөрен - 284, Нарын – 223 база Качык – 156).  

2017 чылда төлевилел элээн делгемчээн. Бүгү Тывадан 103 өг-бүлени шилээн. Оларның 68-зи 200 баш хойну, 35 өг-бүле – 20 баш улуг бода малды хүлээнип алган.  

2017 чылдың киржикчилери майның 19-ка чедир, планын 112 хуу күүседип, 10699 баш хураганны алгаш, ону 100 хуу камгалап алган болза, 297 баш чаш бызааны алгаш, планының 42 хуузун күүседип, малдың чаш төлүн 99 хуу камгалаан. Алды кожуун: Чөөн-Хемчик, Бай-Тайга, Мөңгүн-Тайга, Тес-Хем, Эрзин, Өвүр шээр малдың чаш төлүн онча-менди ап, ону камгалаарынга эки көргүзүглерлиг.  

Бо чылын чон чыыштарынга шилээн төлевилелдиң 105 киржикчизи тараачын (арат) ажыл-агыйының баштыңнары кылыр бүрүткеткен. Тываның Көдээ ажыл-агый яамызы төлевилел киржикчилеринге, кожуун болгаш суурларның көдэ ажыл-агый эргелелдериниң начальниктеринге тайылбыр ажылын чоруткан. Дөрт кожуундан аңгыда, төлевилел киржикчилеринге көдээ ажыл-агыйынга ажыглаар чер участоктарын долдурары доозулган. Ыяшты белеткээн, кажаа-хораа болгаш бажыңнар тудуу эгелээн. 2018-2019 өөредилге чылында Улуг-Хем кожууннуң Ийи-Тал суурда чаа аграрлыг лицейге «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилел киржикчилериниң 50 уруг-дарыын өөредип эгелээр. 2018 чылдың май 19-туң хүнге чедир 10 кожуундан 44 өөреникчи даңзыже кирген.  

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» төлевилелди 2016 чылда эгелээнин сагындыраал. Төлевилел көдээде аныяктарга 200 баш санныг шээр малды дамчыдып, малчын турлаг тударынга дузалажып, оларның амыдырал-байдалын экижидер угланыышкынныг. Чон чыыштарында 105 өг-бүлени шилип алган. Ийи чыл эрткен соонда, киржикчилер дараазында өг-бүлелерге 200 баш хойларны дамчыдар ужурлуг.

Төлевилелди 2 чыл дургузунда боттандырып тура, 208 чаа арат ажыл-агыйларны тургускан, көдээ черлерде 766 чурттакчыны ажыл-биле хандырган, оларның аразында 35 хар чедир назылыг 208 аныяктар доктаамал ажылче хаара туттунган, бажыңнарлыг болгаш кажааларлыг 208 малчын турлагларны туткан. Ажыглал чок чыткан 28 муң хире гектар шөлдү одар-белчиирже дамчыткан. 2016-2017 чылдарда эгелеп чоруур араттарга күрүне деткимчези кылдыр 291,2 млн. хире рубльди үндүрген. Төлевилел киржикчилериниң 203 ажы-төлүн назы четпээн уруглар албан черлеринче хувааган.