2030 чылга чедир Тываның стратегтиг хөгжүлде төлевилели Хамааты бот-идепкей чөвүлелиниң экспертизазын эрткен

Тываның Баштыңының чанында Хамааты бот-идепкей чөвүлели республика чазааның таныштырганы 2030 чылга чедир Тываның стратегтиг хөгжүлде төлевилелин деткээн. Хөй-ниитичи эксперттер документиниң кол, чугула болгаш дээштиг талазы - республика чурттакчыларының дугайында сагыш салыышкын болганын демдеглээн.  

Күрүне албанының хоочуну, ТР-ниң Хөй-ниити палатазының даргазы Хонук-оол Монгуш эрге-чагырга бодунуң ажыл-чорудулгазында социал-экономиктиг көргүзүглерже эвес, а кижилерниң амыдырал-чуртталгазының шынарынче болгаш деңнелинче кичээнгейни углаанын онзалап айыткан. Үлетпүр бүдүрүлгелерин, оруктарны болгаш өске-даа объектилер тудар өске-даа чүүлдер сорулганы чедип алырының чүгле хевири болур.

Төлевилелдиң тургузукчулары ниити регион продуктузунуң көргүзүүнүң талазы-биле хөгжүлдениң деңнелинге чаңчылчаан демдектен ойталаан. Шупту адырларда ажыл-чорудулганың түңнелин үндүрерде үш критерийни – чурттакчы чоннуң назынының узуну, оларның эртем-билииниң деңнели база орулгаларының хемчээли кирген индекс чаа стратегияның кол индикатору апаар. Азы өскээр чугаалаарга, экономиктиг депшилгени ооң мурнунда ышкаш бүдүрген продукцияның саны-биле эвес, а кижилерниң бодунуң чуртталгазынга сеткил ханыышкынының деңнели-биле үнелээрин саналдаан. 

Шак ындыг арга экономиканың курлавыры эвес, а кижи дугайында сагыш човаашкын төнчү сорулга апарып, чүгле критерийлер системазын эвес, а хөгжүлдениң моделин «аңдара» тудупкан. Ынчалдыр түңнелдерни үнелеп, сорулганы чедип алырынга шаптыктап турар айтырыгларны сайгарып көргеш, ажыл-чорудулга үезинде чугула эдилгелерни киирип болур апаар. Ниитилел дээш шупту ажыл-чорудулгада кандыг-даа кижиниң ажык-чарлыг киржилгезин чедип алыры-биле ол онза. 

Стратегияның төлевилели ажыл-чорудулгага дорт удуртулга болур деп сайгарылганың киржикчилери хүлээп көрген. Чөвүлел хуралының үезинде документиде кол чурумнарга удур чаңгыс-даа дадагалзал илереттинмээн. Сөс алганнар төлевилел боттаныышкынынга хамааржыр тодаргай айтырыгларга доктааган. Чижээ, кадык камгалалының төлээлери республикадан мергежилдиг эмчилерниң чоруп турарының айтырыын көдүрген. 

Тожудан делегат Светлана Демкина соңгу чүк ивилериниң тыва уксаазын бүрүткедип, иви ажыл-агыйларын уксаалыг ажыл-агыйлар кылдыр статузун бедидип, күрүне деткимчези-биле чаа деңнелче үндүрүп болурун Тываның Көдээ ажыл-агый яамызынга сүмелээн.

Кызылдың чурттакчызы Сергей Моломдай Тывада кадрлар чедишпес айтырыгны, совет үеде ышкаш дээди өөредилге черлериниң доозукчуларын үлеп, төрээн регионунга 5 чылдан эвээш үеде албан ажылдадырын саналдаан. 

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Хамааты бот-идепкей чөвүлелиниң хуралында сөс алган кижилерниң шүгүмчүлелдери болгаш санал-оналдары дээш четтиргенин илереткен. Хөгжүлде стратегиязының төнчү сайгарылгазында, ону боттандырар төлевилелдерни болгаш программаларны ажылдап турар үеде база катап өөренип көөр.  

Тываның келир он чылда программа документизин чыл бурунгаар, «адаандан» - 19 муниципалдыг тургузуглар, яамылар болгаш ведомстволарның үр хуусаалыг хөгжүлде планын тургузуп тура эгелээнин сагындырган. Ол ниити курсту ажылдап кылырынга, хөгжүлдениң өзек угланыышкынын тодарадырынга үндезин болган.  

2017 чылдың июньда, бүгү Россиядан каш аңгы угланыышкыннар талазы-биле ат-сураглыг эксперттер киришкен «Тува-2030» шуулганда Стратегия төлевилелиниң ора-сомазын ажылдап эгелээн. Ол документини аңгы-аңгы чадаларга ажылдаан, хөй-ниити дыңнаашкынын эрттирип, эдилгелерни киирип, немеп, специалист эвес кижиге безин билдингир болур кылыр тода болгаш чиге планны тургускан.  

Төлевилел талазы-биле хамаатыларның бот-идепкей чөвүлелиниң түңнелин үндүрери Стратегияны ажылдап кылганының төнчү чадазының бирээзи болур деп, Шобан Кара-оол бодалын илереткен. 

«Сайыт эштерге чамдыктарда чидиг, чөптүг эвес чугаа дээш, шуптуңарга четтирдим. Бистиң хөй-ниитижилеривистиң бодунуң республиказы, келир үези дээш дүвүрээзини бистиң шуптувуска үлегер болур ужурлуг, өг-бүлениң азы бичии суурнуң айтырыы таварыштыр регионнуң улуг сорулгаларын маңаа дораан шиитпирлээр херек.  

Стратегия төлевилелиниң сайгарылгазының төнчү чадазында эрге-чагыргадан хамаарышпас, чазакка удур кижилерниң мындыг шыңгыы экспертизазын эрткенинге өөрүп тур мен. Хөй немелделер болгаш эдилгелерни киирип, ону бадылааны, частырыглардан камгалалдың эки магадылалы болур болгаш документ боттуг болгаш амыдыралга херектиин бадыткаан» -деп, республика баштыңы хуралдың түңнелин үндүрген.