Сөөлгү чылдарның статистиктиг көргүзүглери-биле алырга, Тывада чаш уругларның өлүп-хораар чоруу эвээжээн

«Тывада сөөлгү он чылда чаш уругларның өлүп-хораар чоруу ийи катап эвээжээн. 2007 чылда 118 чашты чидирген болзувусса, 2017 чылда – 62. 1958 чылдан бээр эң-не куду көргүзүг – деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чазак хуралында ол айтырыгны чугаалашканының түңнелдерин бижидип алыкчыларынга дыңнаткан. – Төөгүде турбаан көргүзүгнү чедип алган бис. Эки болгаш тодаргай түңнел. Чок болган таварылгаларның хөй кезии тыныш органнарын дуглаан даштыкы чылдагааннардан болган. Ол чүл? Дорту-биле чугаалайн – эзирик ие төлүн эмзирип чыткаш, албыктыр базып алганы-дыр. Коллегалар-биле ол айтырыгны чугаалажып тура, чүгле кадык камгалалынга хамааржыр эвес, дыка улуг комплекстиг хемчеглерни хевирлээр деп түңнедивис. Өг-бүле база ие-чашты кадыкшыдар немелде дээштиг социал төлевилелдер херек. Чидиг айтырыгларны чажырган ажыы чок, чазак кежигүннери аңаа берген бүрүн эргелери-биле ол айтырыгны шиитпирлээринге бодунуң туружун тывар ужурлуг». 

Красноярск край, Тыва база Хакасия талазы-биле статистика албанының эргелели 2017 чылдың түңнели-биле берген сан-медээзинде, эрткен чылдарга деңнээрге 1000 төрүттүнген чаштарның чок болуру 21,4 хуу эвээжеп, 8,8 болганын Тываның кадык камгалал сайыды Орлан Донгактың дыңнаткан. 2012 чылдан бээр сөөлгү беш чылда чаштарның чок болуру 18,5 турганындан 8,8 болуп, ийи катап кызырылган. Россия биле СФО-да ортумак көргүзүглерниң ылгалы шоолуг эвес - Россияда 6,0, а СФО – 6,6. Чаш төлүнүң кадыкшылы болгаш амы-тыны дээш ада-иелерниң харыысалгазын бедидери-биле шупту структуралар кады ажылдап, көргүзүглерни оон-даа экижидип болурун Орлан Донгак демдеглээн. Эрткен чылын 12 чаш иезинге албыктыр бастырган болза, 2 чаш өлүмнүг кемдээшкиннерни бажыңынга алган. Социал чедимче чок өг-бүлелерде улуг кижилерниң чедир көрбээнинден тос чаш уруг эрткен чылын чок болган.  

Божуур иениң иштиг үези чогумчалыг эвес эрткенинден аарыг төрүттүнгеш, чок болган чаштар база бар. Скрининг аргазы-биле хынаан соонда, кемниг чаш боттанып турарын илереткен ийи таварылгада, иелер дүжүртүрүнден ойталаан. Эң эвээш деңзилиг, дудуу төрүттүнген чаштарның 55 хуузу камгалаттынган.  

Кадык камгалал яамызы чаш төлдүң өлүп-хораар чоруун эвээжедир сорулга-биле «Кадык төл – кадык нация» төлевилелди боттандырарынче күштү угландырган: божуур назылыг херээженнерниң база чаа-ла төрүттүнген болгаш бир харга чедир чаштарның шинчилгезин долу чорударынга контрольду күштелдирип, чедери берге черлерде иштиг херээженнерге эмчи сестразының хайгаарал оруннарын тургускан. Кожууннарже организас-методиктиг дуза үнүүшкүннерин кылып, өг-бүлелерни патронажтаарынга социал албан черлери-биле кады сырый ажылдап, федералдыг клиниктиг протоколдарда кииргени езугаар эмчилерге болгаш фельдшерлерге чаа төрүттүнген чаштар база уругларга реанимация дузазын көргүзер өөредилгелерни организастаан. Төлевилел чорудуу-биле чаштарның чок болурун эвээжедиринче угланган 57 хемчегни эрттирген.  

Чаштарның өлүп-хораар көргүзүү бедик кожууннарны хурал үезинде адаан. Ол Тожу, Сүт-Хөл, Тере-Хөл, Чеди-Хөл, Улуг-Хем, Барыын-Хем, Эрзин, Өвүр, Каа-Хем кожууннар-дыр. Сес кожуун тускай сорулгалыг көргүзүгнү чедип алган. 

Чазак Даргазының оралакчызы Шолбан Хопуя Тывада чаштарның хөй төрүттүнүп турарын көргеш, чаңгыс аай перинаталдыг төптү тударын саналдаан. Амгы бо перинаталдыг төптү божудулга бажыңының баазазынга немей туткан. 

Кризистиг 90 чылдарда демографтыг байдалдың баксырааны база ол үеде төрүттүнген, ам божуур назылыг херээженнер санының эвээжээни-биле, Тывада амгы үеде чаштарның төрүттүнери эвээш апарганын специалистер чугаалаан. 2007-2012 чылдарда төрүттүнген уруглар назы хар чеде бээрге, база катап чаштарның төрүттүнери көвүдээр чадавас.