Тывада «Спортчу элита – 2017» байырлалы эрткен

Артист Олег Сат элээди спортчунуң ачазын база катап ойнаан. Эрткен чылын оглу-биле ажыт-чажыт чок чугаалажып, спортка шынчы болурун чагаан ачаны көргүскен. Бо удаада игилге ойнавышаан, ырлап олурда, оглу келгеш, чемпион болган өөрүшкүлүг медээни дамчыдар. Адазы чоргааралдан өөрээш, оглунга тыва тонну белекке сунар. Ол үеде адыш часкаашкыннары диңмиттелип, эртип турар 2017 чылда делегейге, Европага, Россияга чемпионнаан спортчуларны Тываның уткуп турары сагындырап келир. 

Кежээниң башкарыкчылары Омак Натпит-оол биле Шеңне Шоюн Тыва спорттуң эң-не шылгараңгайларын сценаже чалаптарга, диңмиттиг адыш часкаашкыны уламчылаан. Спорттуң аңгы-аңгы хевирлеринге Олимпийжи оюннарның киржикчилери болгаш шаңналдыг черлерже кирген спортчулар, делегей, европейжи, российжи чемпионаттарның хөй дакпыр тиилекчилери, тренерлер база 2017 чылдың сылдыстары - Александр Доржу, Лориса Ооржак, Михаил Оюн, Елена Достай, Аяс Монгуш, Евгений Тутачиков, Мерген-оол Монгуш, Айдаш Самдан, Чаян Соян, Дженни Чамыян, Чаяна Ооржак, Сергек Ооржак, Ачыты Салчак, Сайын-Белек Тюлюш, Айдаш Данзы-Белек өскелерни-даа көрүкчүлер магадап көрген. 

"Бистиң алдарлыг спортчуларывыс, тренерлер, сылдыстар-биле сцена кырынга кады турары – онза-дыр. Чоннуң элитазы бо-дур! Карак-кызыл күш-ажыл, топтуг аажы-чаң, төрээн черин, бодунуң чонун, улугларны хүндүлеп, үнелеп билир кижилер спортта-даа, амыдыралда-даа дээди чедиишкиннерни чедип алыр. «Спортчу элитаны» спортчуларга болгаш оларның тренерлеринге, ада-иелерге, хоочуннарга, төрээн черинге хүндүткелдиң демдээ кылдыр эрттирип турар бис. Сөөлгү үш чылда Тываның спортчулары 879 медальды чаалап алган, беш чылда 63 хуу көвүдээн. Чурттуң чыынды командазының составында тыва спортчуларның саны немешкен – Россияның спортчу алдар-адын 64 чаңгыс чер-чурттугларывыс камгалап турар. Эртип турар чылда тыва спортчуларның чедиишкиннери болгаш тиилелгелери элбек болган. Оларның 900 ажыы регион, бүгү-российжи база делегей чергелиг маргылдааларга киржип, 240 - 86 алдын, 67 мөңгүн, 87 хүлер төлептиг медальдарга болган" - деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол дыңнаткан. 

Республика Баштыңы эрге-чагырга спортчу инфраструктураны хөгжүдеринче бүгү күжениишкиннерни салып турарын чугаалаан. Тывада сөөлгү он чылда күш-культура комплекстери, стадионнар, бассейннер болгаш футбол шөлдери дээн ышкаш, 14 улуг спортчу тудуглар туттунган. "Спортту бажыңнар чанынче" төлевилел чорудуу-биле, бажыңнар чанында 780 спортчу шөлдерни туткан. Спортчу инфраструктураны калбартыр талазы-биле ажылдар уламчылавышаан: Каа-Хем суурда СКТ-ниң тудуу, «Субедей» спорт комплекзиниң эде чаартылгазы. «Мээң чурттап турар суурум» губернатор төлевилели-биле бичии суурларга күш-культураны база спортту деткиир сорулга салдынган. Амгы үеде республикада аңгы-аңгы 173 спортчу объектилер бар. Чурттакчы чоннуң 42,8 хуузу, оларның хөй кезии аныяктар, спортта хаара туттунган.  

Тыва спорттуң чамдык төлээлеринге ачы-хавыяазы дээш күрүне шаңналдарын тывыскан. Күш-ажылчы чедиишкиннер чүгле 2017 чылдың тиилелгелери-биле кызыгаарлаттынмаан, амгы спортчуларның болгаш тренерлерниң хөй чылдарда тура-соруктуг күш-ажылы үре-түңнелдерни эккелген.  

Дзюдога билдингир спортчу Дженни Чамыян – оларның бирээзи. Тываның Баштыңы ооң спортчу сонуургалы хөй талалыын демдеглээн – стол теннизи, волейбол, баскетбол, чиик атлетика, дзюдо, хостуг хүреш, сумо, армрестлингиге ол ынак. Дженни чүткүл-соруу база кызымакайы-биле 2003 чылда сумога Россияның бирги чери дээш маргылдаага шаңналдыг черни ээлээн. 2004 чылда ол-ла чедиишкинин катаптаан. Ооң соонда чылдарда бүгү-российжи, европейжи база делегей маргылдааларынга шылгараан. Ооң эң-не улуг чедиишкиннери - Болгарияга XXII Сурдлимпий оюннарынга мөңгүн база Турцияга XXIII Сурдлимпий оюннарынга алдын медальды чаалап алганын чоргаарал-биле адап болур. Бөгүн Дженни бодунуң арга-дуржулгазын Тываның спортчу чыынды командаларын белеткээр республика төвүнде бичии спортчуларга дамчыдып берип чоруур тренер башкы. Спортчу байырлалда Дженни Чамыянга спортчу бедик чедиишкиннери база күш-культураны хөгжүдеринге ачы-хавыяазы дээш «Күш-ажылчы шылгарал» медалын тыпсып, 500 муң рубльдиң сертификадын берген.  

Дженниниң коллегазы - Чаяна Ооржак спортчу бедик чедиишкиннери дээш «Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы» хүндүлүг атты алган. Ол база аңгы-аңгы деңнелдиң маргылдааларынга шаңналдыг черлерни алган төлептиг спортчу. 2017 чылда Дженни-биле кады Турцияга эрткен XXIII Сурдлимпий оюннарынга мөңгүн медальды чаалап алган. Тываның Баштыңы 400 муң рубльдиң сертификадын аңаа тывыскан.

Чемпионнарның дагдыныкчызын база онзалап демдеглээн. ТывКУ-нуң башкы колледжизиниң күш-культура башкызы Кудес Зайцевке Тыва Республиканың Хүндүлел бижии биле 200 муң рубльдиң сертификадын тывыскан. Кудес Зайцев – бистиң республикада хаак маргылдааларының хөй дакпыр тиилекчизи. 1993 чылда биатлонга Тываның чемпиону. 2005 чылдан бээр дзюдога республика федерациязының тренери. Ооң дыка хөй өөреникчилери спортчу бедик көргүзүглерлиг болгаш тиилелгелерлиг. 

Тываның күрүне университединиң студентизи Баасан Баткар «Спортчу элита-2017» байырлалдың бир сылдызы болган. 18 харга аныяктар ортузунга тыва хүреш маргылдааларының үш дакпыр чемпиону, хостуг хүрешке, сумога база тыва хүрешке Эрзин кожууннуң каш дакпыр тиилекчизи «Тыва Республиканың Начын мөгези» хүндүлүг атты алган. Баасан сумога республиканың чыынды командазының кежигүнү, 2015 чылда Японияга элээдилер ортузунга сумога чемпионнаан. Бо чылын малчыннарның «Наадым-2017» байырлалынга тураскааткан хүреш маргылдаазында республиканың эң шыырак сес мөгезиниң аразынче кирген.  

Эрге-чагырга аныяк спортчуларны кезээде деткип келген. Хостуг хүрешке делегейге бо чылын чемпионнаан Начын Кууларга 100 муң рубльдиң сертификадын тывыскан, эрткен чылын аңаа чурттаар байдалын экижидип алырынга 1,5 млн. рубльдиң сертификадын берген турган. Тываның Баштыңы билдингир спортчу, дзюдо мөгези Саян Ондарга бажың тудуп алырынга 1,5 млн. рубльдиң сертификадын берген. Көрүкчүлер диңмиттиг адыш часкаашкыннары-биле байыр чедирген.  

Байырлыг кежээде номинациялар аайы-биле тергиидээн спортчуларны, оларның тренерлерин, спорттуң хоочуннарын демдеглээн.  

Байырлал мурнунда Тыва Республиканың Баштыңының чанында Күш-культура болгаш спорт хөгжүлдезиниң талазы-биле чөвүлелдиң хуралы база болган. Аңаа республикада спортчу курлавырны белеткээр системаның хөгжүлдезин сайгарып чугаалашкан. Маргылдааларже спортчуларны чедирерин организастаары, спортчуларның эмчи шинчилгезинге чиигелделерни көргүзери, тренер составын деткиири дээн ышкаш чугула айтырыгларны хуралда көдүрген.