Шолбан Кара-оол Тываның билдингир чогаалчылары-биле ужурашкан

 Республика Баштыңы Шолбан Кара-оол «Россия чоннарының амгы литературазы. Поэзия» деп ийи дылда бижиттинген антологияның автор экземплярларын Тываның Улустуң чогаалчылары, Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүннери Николай Куулар биле Эдуард Мижитке тывыскан. 

Россия Федерациязында чылдың ному деп үнелелди алган үндүрүлгениң үшкү экземплярын республика баштыңы Тываның Улустуң чогаалчызы Александр Даржайның өөнүң ишти Мария Донгаковнага байырлыг хемчегде чалаткан улустуң чогаалчыларның адыш часкаашкыны-биле сөңнээн.

 – Александр Александрович сөөлүнге чедир меңээ кээп, хөйнү чугаалап, мерген чагыг-сүмелерин берип чораан кижи. Дыка хөй айтырыгларны кады сүмележип турдувус – деп, Шолбан Кара-оол сактыышкынын үлешкеш, Тывада чогаал чорудуун хөгжүдер талазы-биле хөй-ниитичи эгелээшкиннерни идип үндүрүп, идепкейлиг хамааты турушту дагдыныкчызы чораан чогаалчыдан үлегерлеп, ховар салым-чаяандан үнер чогаалчы мергежилдиң, Тываның чогаалчылар эвилелиниң алдар-адын болгаш ужур-утказын бедидерин чогаалчыларга сүмелээн. «Россияның культуразы» федералдыг тускай сорулгалыг программаже кандыг уран чечен номнар кирерин чогаадыкчы эвилел шиитпирлээр ужурлуг. Тыва литератураның классиги Юрия Кюнзегештиң адын эдилээн Тываның ном үндүрер черинде биче коллегалары-биле өөрүшкүзүн үлежир дээш, чогаалчының өөнүң ээзи Дырбак Халбыновна Кюнзегеш база аалчы бооп келген. Тыва дылдың хөгжүлдезинге хөйнү кылган Юрий Шойдакович чораан болза, бо чылын 90 харлаар.

 «Россия чоннарының амгы литературазы» антология – делегейде безин чок, улуг культурлуг төлевилел. Номда 57 национал дылда 229 авторларның бижээни шүлүк чогаалдары, орус дылче оларның уран очулгазы, Россияның чоннарының литературлуг дылдарының болгаш поэтиктиг езу-чаңчылдарының дугайында очерктер, антологияда кирген авторларның дугайында кыска допчу намдарлар кирген. «Поэзия» тому – бир дугаар ном; амгы үеде уруглар чогаалдарының томун белеткеп турар, оон прозалар томун үндүрер; драматургия томун база парлаары планнаттынган. Тываның чогаалчыларының чогааалдары ол томнарда база кирген. 

Байырлыг болуушкун соонда, республикада ном үндүрүлгезиниң база номчулганың дугайында чугааже кирген. 

Тыва Республиканың Баштыңы Ш.В. Кара-оолдуң даалгазы-биле, Парлалга болгаш массалыг коммуникацияның федералдыг агентилелинден ном үндүрер адырда субсидияларны хаара тудар талазы-биле төпчүткен ажылды 2012 чылда бир дугаар чорудуп эгелээн. 2013 – 2017 чылдарда «Россияның культуразы» федералдыг тускай сорулгалыг программадан 7 миллион 460 муң рубль түңнүг акша деткимчезин алган. Тываның ном үндүрер чери 2013–2017 чылдарда федералдыг стандарттарга дүүшкен, 73 аттыг номнарны парладып үндүргеш, чуртта арткан 600 ажыг ном үндүрер черлер аразындан эки ажылдыы-биле демдеглеткен.  

Республиканың Чазаа ном үндүрер эгелекчи саналдарны кезээде, саң-хөө-биле деткип келгенин чогаалчылар демдеглээн. Республика Баштыңының сүмези-биле катап үндүрген «Тыва чоннуң үлегер домактары» деп ному «Кызыл шөл» номнар фестивалында регионнарның эң солун 10 номунуң санынче кирген.  

- Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылын белеткеп тургаш, «Урянхай Тыва дептер» деп 7 томнуг антологияны республика школаларынга дээш катап парлаар айтырыгны шиитпирлеп, Сергей Кужугетович Шойгудан дуза дилээн бис - деп республика баштыңы чажыдын ажыткан. - Кончуг үнелиг ол номнарны катап парлап, школаларга үлээн. Сергей Кужугетович дыка улуг дузаны көргүскен. 

Саазында үндүрүлгелерни номчууру, ылаңгыя уругларның, эвээжээн. Ону Тывада номнар тарадып садып турар черлерден база кожууннарда хөй талалыг ажыл-чорудулгалыг төптер баазазында пунктулардан сан-чурагайлар бадыткап турар. Аныяк-өскен Интернеттен кыска цитаталар-биле бодалын илередир апарганы дүвүренчиг, ындыг болзажок Тывада сөөлгү чылдарда уруглар чогаалдарындан номнарны өңнүг кылдыр ийи дылда үндүрүп турар деп, чогаалчылар демдеглээн. Библиотекаларже уругларны канчаар хаара тударын, чогаалчылар, шүлүкчүлерни өстүрүп алырының аргаларын боданганнар. Чүгле дыл чонну арттырарын магадылаар болгаш социал-экономиктиг хөгжүлдеге күштү бээр. Ынчангаш Тываның улустуң чогаалчылары Тыва Республиканың Баштыңының ТР-ниң Дээди Хуралынга (парламентиге) Айыткалында айыттынган көдээ черлерни деткиир программаның чугулазын демдеглеп, көдээ библиотекаларны деткиирин аазап, ном үндүрүлгезин база номчулганы хөгжүдүп-сайзырадыр национал программаны белеткээринге дузаны кадарын чугаалаан.  

«Шүлүкчүлер болгаш чогаалчылар кайгамчык салым-чаяанныг улус. Он-он чылдар эрткенде, бүдүн чонну азы кижи төрелгетенин аңдарыптар ол чаяанны анаа кижиге эскертинмес хензиг-ле чүүлден догааштырып көрүп болур. Оларны кижилерниң сагыш-сеткилиниң эмнекчилери деп анаа эвес ынча дээр. Ажыл-агый чеже-даа чымыштыг чай болза, кижилерге номнар үндүрер деп эң херек чүүлдү уттуп болбас. Тываның билдингир чогаалчылары-биле ооң дугайында чугаалаштывыс. Ном парлаарынга чүгле рынок эвес, а интернеттиң шапкын сайзыралы база салдарлыг чугаажок. Ындыг-даа болза, бистиң чогаалчыларывыстың эки номну интернеттен номчулга кажан-даа солуп шыдавас дээн бодалынга каттыштым. Бистиң уругларывыстың компьютер артынга хүндезир бадыр олурарындан чайладырынга база дылды эки шиңгээдип алырынга чүгле ном дузалаарынга бүзүрээр мен. Республикада ном үндүрер херек биле полиграфия баазазын хөгжүдер, чогаалчылар ниитилежилгезиниң алдар-адын көдүрер аргаларны дилээр бис» - деп, республиканың Баштыңы Ш. Кара-оол «Фейсбукта» бодунуң арынында чогаалчылар-биле ужуражылга соонда бижээн.