Дмитрий Орлов: "Тыва Республикага аварийлиг чуртталга бажыңнарындан өскээр көжүрер программаның негелдезин өскертири чугула»

 Россияда 2013 чылда эгелээн аварийлиг чуртталга бажыңнарындан өскээр көжүрер программа 2017 чылда доостур. Ол программа боттаныышкыны-биле дыка хөй кижилер чуртталга байдалын экижиткен, ындыг болзажок Тыва Республика дээн ышкаш тускайлаң регионнарда тудуг болгаш өске-даа адырларда элээн нарын айтырыглар барын илереткен.

 ТЭК, PR адырында консультант, политолог Дмитрий Орлов "Интерфакс-Сибирь" агентилелге интервью берип тургаш, чамдык регионнарда программа чүге «чыдып» каанынга база ону канчаар эдеринге хамаарыштыр бодунуң бодалын илереткен. 

 - Дмитрий Иванович, 2012 чылга чедир, аварийлиг болгаш эргижирээн деп санаан бажыңнардан хамаатыларны өскээр көжүрер талазы-биле федералдыг тускай сорулгалыг программа 2017 чылда доостур. Ол программаның баш бурунгаар түңнелдерин канчаар үнелээр силер?

 - Ийе, шынап-ла ол федералдыг программа дыка улуг болгаш калбак. Программаны 2017 чылда доозар. Аварийлиг чуртталга фондузундан өскээр көжүрериниң доктаамал ажылдап турар хевирин ажылдап кылырын чазакка дааскан болгаш, 2019 чылдың январь 1-ден ону база катап боттандырар. 

 - Чыл төнчүзүнге чедир чеже кижи чаа бажыңнарны алырыл?

 - Бүдүн чуртта 1 миллион хире кижи аварийлиг чуртталга бажыңнарындан көжүп чоруур. Чуртталга-коммунал ажыл-агыйын чаартырынга деткимче көргүзер фондунуң хайгаарал чөвүлелиниң даргазы Сергей Степашин чоокта чаа, ам-даа ол хире кижи чаа квартираларга хереглелдиин демдеглээн.  

-Аварийлиг болгаш эргижирээн чуртталга бажыңнарындан хамаатыларны өскээр көжүрерин хуусаазында четтикпээн шупту он ажыг регион бар деп медээ бар. Оларның санында Карелия, Амур область, Тыва, Еврей автономнуг область бар. Забайкалье, Архангельск база Свердловск областарда шаптараазыннар ам-даа бар. 

- Программа база ооң негелделери чаңгыс болза, а ону күүседириниң аргалары аңгы-аңгы регионнарда өске. Агаар-бойдузунуң байдалы, тудуг адырының, транспорт болгаш инженерлиг инфраструктура, коммунал ажыл-агый хөгжүлдезиниң, бюджет хандырылгазының деңнели дөмей эвес. Төп болгаш мурнуу регионнарда тудуг ажылдарын, Сибирь азы Ыраккы Чөөн чүкке деңнеп болбас. Айтырыг бүрүзүн тускай сайгарып, чылдагаанын тодарадып, чүгле ынчан түңнелдерни үндүрер херек. Иштики даңзыда безин боттарының тускайлаңы бар. Чижээ, бо ийи регион - Свердловск область биле Тыва хуусаазында четтикпейн турар. Бо регионнарда төлевилелди боттандырар аргалары көңгүс ийи аңгы.

- Тыва Республикада байдалдар онза деп айыттыңар. Чогум чүл ол?  

- Ындыг улуг болгаш калбак төлевилелдерниң күүселдезин негээрде, тускайлаң арга болгаш сайгарылга херек. Мында «негээри» база шуут-ла шын эвес тодарадылга. Ылаңгыя Тывага бо программа чаа чуртталга бажыңнарын тударының чаңгыс-ла аргазы болур. Ынчангаш регионнуң эрге-чагыргазы бо программаның чорудуунга кымдан артык сонуургалдыг. 2008 чылдан 2016 чылга чедир программаның дөрттүң үш кезии күүсеттинген, 22 муң дөрбелчин метр шөлдүг аварийлиг чуртталга бажыңнарын өскээр көжүрген. 

- Ылаңгыя Тыва ышкаш, ындыг регионнарга хуусаазын болгаш кады акшаландырыышкынын эде көөрү чугула деп санаар мен. Чөптүг шиитпир ол боор. Программаның кураторлары шупту аргаларны болгаш чөптүг чылдагааннарны өөренип көөрүнге бүзүрээр мен. Ынчан саң-хөө, экономиктиг, инфраструктура, агаар-бойдус, транспорт дээн ышкаш, дең эвес байдалдарда дөмей түңнелдер негээри болдунмазын билип каарлар.