Шолбан Кара-оол: Тыва – хөгжүлделерниң белдири болгаш чоннар аразында найыралдың көвүрүү

 Август 14-те Тывада «Азия төвүнде хөөмей» II делегей фестивалы эгелээн. Делегейниң аңгы-аңгы чурттарындан киржикчилерниң болгаш бурунгу уран чүүлдүң мөгейикчилериниң хайымы-биле байырлыг ажыдыышкын Азия төвү скульптура комплекизиниң шөлүнге эрткен. Тыва Республиканың Национал оркестри «Эне-Сайым» биле «Доруг-Дайым» деп хөгжүмү-биле фестивальды ажыткан. «Улуг-Хем» хореографтыг ансамбль тыва национал хүрештиң чоргаарын көргүскен танцы-самын бараалгаткан.

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол «Азия төвүнде хөөмей» делегейниң ийиги фестивалын ажыткан: 

 «Фестивальдың хүндүлүг киржикчилери! Хөөмей деп адаар көшкүн культураның кавайы болур хүндүлээчел тыва черде келгениңер дээш, сеткилим ханызындан байыр чедирип тур мен!  

 Ийи чыл бурунгаар бир дугаар эрттиргенивис хөөмей күүседикчилериниң «Азия төвүнде хөөмей» чоннар аразының мөөрей-фестивалы херии базымны алган. Фестивальдың делгемнери калбарган – 130 хире Тываның алдаржаан хөөмейжилери болгаш аныяк артистеринге 14 чурттардан 80 ажыг аалчылар катчып келген.

  Россияның аңгы-аңгы регионнарын 15 күүседикчи төлээлээр. Ынчангаш фестивальдың киржикчилериниң ниити саны 230 четкен.  

 Бистиң фесивалывысты деткип, хөөмей-сыгытты нептередип, бодунуң күүседикчи салым-чаяанын үлежир дээш келген шупту кижилерге бүзүрели, чүткүл-соруу дээш четтиргенимни илередийн. Азий диптиң чүрээнде келгениңер дээш байыр чедирип тур бис! Тываже моорлаңар! 

 Хɵɵмей – бистиң өгбелеривистен чүс-чүс чылдар өттүр дамчып келген ужук-тур, «Хөөмейимни кагбас-ла мен, хөмге суккаш, чүктеп аар мен…» дээр чүве. Хөөмейге бистиң камныг хамаарылгавыстан тыва чоннуң ажыттынмаан чажыды болур улуг өнчү-салгалывысты чүс-чүс чылдарда камгалап-кадагалап арттырып алган бис. Хөөмей – харлыг баштыг дагларның шыпшыы ак-көк дээрже база ак булуттарже шаптыккан бистиң төрээн черивистиң кайгамчык овур-хевири-дир. Хову-шөлдерде салгын-хаттың ырызы-дыр. Бойдус-биле кижиниң доңнашкан харылзаазы-дыр. Күчүлүг Эне-Сайны дургаар хөөмейниң аялгазы кезээде чаңгыланып чорзун!

  Төрээн черимниң оглу болганымда, сөөлгү чылдарда тыва хөөмей-сыгыт делегейде билдингир апарганынга чоргаарланып чоруур мен. 

 Бөгүн, глобализация үезинде, тыва хөөмей-сыгыттың бот-тускайлаңын кадагалап арттырар, делегейниң хөгжүм делгеминге ону сайзырадып, нептередир дээш ажылды кылырын уламчылап турар бис. 

 «Азия төвүнде хөөмей» делегей мөөрей-фестивалы чаа аттарны ажыдарынга, хөгжүм культуразында чаа угланыышкыннарын бодарадырынга таарымчалыг шөлчүгеш апаарынга бүзүрээр мен. 

 Хүндүлүг аалчылар! Тыва силерни манап турар! Хөөмейниң хуулгазын күжүнүң дугайында сактыышкыннар силерниң чүректериңерге кезээде артып каарынга бүзүрээр мен. Ынчангаш Тываже база катап, чаңгыс эвес удаа эглип келир силер. Фестивальдың хүндүлүг киржикчилери! Чогаадыкчы сеткил-хөөннү, бедик хей-аътты, чедиишкинниг киржилгени сеткилим ханызындан күзедим! Шынчы мөөрейлер тиилекчилерни илеретсин! Бодунуң тывызыы-биле кижилерни чоокшулаштырып, чүректерни каттыштырган Хөөмей - уран чүүлдүң база чоннар аразында найыралдың көвүрүү болзун!  

 «Азия төвүнде хөөмей» делегей мөөрей-фестивалын ажыттынган деп чарладым! Чедиишкинниг болуңар.»  

 Моолдан ыраажы Хосоо, Вьетнамдан чогаадыкчы өг-бүле Энди Бауэр биле Нгуйен Ти Фоунг Трам боттарының уран чүүлү-биле көрүкчүлерни өөрткен. Канададан Джерон Фриман Фокс биле «The Opposite of Everything» бөлүк скрипка, гармонь база контрабаска тускай болгаш диңмиттиг оюну-биле көрүкчүлерниң сагыжында артып каан. Турциядан ыры болгаш самның «Мешк» ансамблиниң күүселдезинде турк эр улустуң (дервиштиң) танура деп сурагжаан танцызын көрүкчүлер бир дугаар көрген. 

 Хөгжүм делегейиниң сылдызы, ат-сураглыг хөгжүмчү, композитор, саксофонист, Вандербилд (АКШ) университединиң башкызы, «Dave Matthews Band» алдарлыг бөлүктүң кежигүнү, «Грэмми» хөгжүм премиязының үш дакпыр эдилекчизи Джефф Коффинниң магадынчыг күүселдези-биле байырлал адакталган. Бо фестивальда Коффин хедлайнерлерниң бирээзи болур. Ооң саксофон биле флейтага уран күүселдези, ылаңгыя ийи саксафонга хары угда оюу диңмиттиг адыш часкаашкынын болдурган. 

 Оон Коффин «Алаш» бөлүү база кайгамчык басист Джако Пасториустуң оглу – Феликс Пасториус-биле кады «Ондарга чечектер» деп чаа ырызының баштайгы күүселдезин бараалгаткан. Билдингир хөгжүмчү, тыва культураның нептередикчизи, Россияның алдарлыг артизи, Тываның улустуң хөөмейжизи, дыка хөй артистерниң өңнүү болгаш дагдыныкчызы Конгар-оол Ондарның чырык адынга хөгжүм чогаалын тураскааткан.

 Фестиваль чорудуу-биле, бо хүннерде, «Дембилдей» делегей шуулганы база эртип турар. Ында шуулганга чагыг киирген шупту кижилер - Тываның хөөмейжилери, Россияның регионнарындан болгаш даштыкы чурттардан төлээлер киржип турар. Август 15-16 хүннеринде хөөмейжилер мөөрейлежир. Оюн-көргүзүглерни халас көрүп болур. А концерттерже кирери өртектиг. Август 16-да Конгар-оол Ондарның чырык адынга тураскааткан сактыышкын кежээ болур. А август 17-де гала-концерт база фестивальдың тиилекчилерин шаңнаар. Ол концерттер Тываның Национал театрынга болур.  

 Август 17-де, кежээ 20 шакта Арат шөлүнге фестивальдың тиилекчилериниң киржилгези-биле этнодискотека чонну чалап тур.