Моолдуң Даштыкы херектер яамызының күрүне секретары Улан-Баторже Тываның Баштыңын чалаан

 Моолдуң Даштыкы херектер яамызының күрүне секретары, дээрги Д. Даваасурэн баштаан моол делегация Тывада келген. 

Улуг-хүнде, кожа күрүнениң төлээлери республиканың мурнуу талазында Эрзин кожуунда «Цаган-Тологой» эрттирилге пунктузунда кызыгаарны эртип келген. Ам ажыл-агыйжы чоруктуң соонда, Тываның Өвүр кожуунунда «Хандагайты-Боршоо» таварыштыр чанар планныг. Ынчалдыр Тываның девискээринде республика оруктары-биле таныжарлар. Ол анаа-ла таварылга эвес.  

 Дээрги Д. Даваасурэн Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол-биле ужурашкаш, Эрзинге (Тыва) чедир демир-орук тудар Моолдуң планы барын, ындыг болзажок, девискээри кандыгыл, черниң ыраа кайы хирел дээрзиниң тодаргай медээзи чогун чугаалаан. Моолдуң Даштыкы херектер яамызы Россияның кызыгаар регионнары-биле кады ажылдажылганы шапкынчыдарынче онза кичээнгейни салганын база сонуургаткан. 

 «Чөөн чүкче угланышкынны сайзырадып турар бис. Эрденет таварыштыр демир-орук тудуу эгелээн» - деп, Д. Даваасурэн чугаалаан. Аалчылар Тываның Национал музейинге четкенин, байлак экспозициялар, үнелиг материалдарны сонуургап көргенин үлешкен. Музейде делгелгелер шынар болгаш утка талазы-биле онзагай болганын демдеглээннер.

 Күрсекретарь Д. Даваасурэн Моол күрүнеде сөөлгү кол болуушкуннарга, Президент соңгулдаларының түңнелдеринге база Россия-биле кады ажылдажылганы ам-даа сайзырадырынга тодаргай доктааган.  

 Экономиктиг харылзааларны хөгжүдер айтырыгларже онза кичээнгей салдынган. Моол биле Россияның аразында садыг-саарылганың хемчээли ооң мурнунда чылга деңнээрге, 40 хуу өскен. Санитарлыг, фитосанитарлыг, карантинниг нормалар талазы-биле шаптараазыннар ам-даа бар. Моолдуң чазаа ооң-биле холбашкан, ылаңгыя Моолга хостуг экономиктиг зоналарны тургузар талазы-биле хостуг садыглаашкынны организастаар айтырыглар талазы-биле чугааларны Россияның Экономиктиг хөгжүлде яамызы-биле чорудуп турар.

  «Чаңгыс куржаг – чаңгыс орук» төлевилел дугайында дыка хөй чугаалар чоруп турар. Кайы-даа таланың бодунуң сонуургалдары бар, ындыг болзажок күзелдер чаңгыс. Ынчангаш сырый, кады ажылдаар ужурлуг бис. Шолбан Валерьевич, Силерни Моолче албан езузу-биле чалап тур бис» - деп, дээрги Д. Даваасурэн Тываның Баштыңынга чугаалаан.  

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чалалга дээш өөрүп четтиргенин илереткеш, Кызылда Моолдуң Чиңгине консул чериниң эки ажылын демдеглээн: 

 «Кызылга чиңгине консул черин ажыдар шиитпири база ооң ажылын калбартыр чүткүлү дээш, Моолдуң Даштыкы херектер яамызынга четтиргенимни илереттим. Ол биске ат-алдар-биле чергелештир улуг харыысалга-дыр. Моолдуң ДХЯ-ның албан чери бистиң чонувустуң дыка хөй айтырыгларын бергедээшкин чокка шиитпирлеп алырынга дузалап турар. Виза чок эрттирилге чурумун чедип алганывыс улуг чедиишкин, ынчалза-даа чиңгине консул чериниң дузазы-биле шиитпирлеттинер дыка хөй хамааты айтырыглар база бар. Чиңгине консул болур дээрги Б.Ганцэцэг ажылчын айтырыгларны эки билир, идегелдиг партнерувус».  

 Ужуражылга үезинде Тываның Баштыңы Тыва Республиканың кол инфраструктура төлевилелдери: «Хандагайты (Тыва)-Боршоо (Моол)» талазынче М-54 федералдыг автооруктуң эде угланыышкынын, ол эрттирилге пунтузунга хөй талалыг эрге-байдалды тыпсыр ажылдарны, Кызыл аэропортунуң эде тудушкунун база делегей деңнелинче ону үндүрерин таныштырып, «Курагино-Кызыл» демир-орук тудуунуң төлевилелин хөй талалыг кылыр дээш активчи турушту ээлээринче кыйгырган.  

 «Россияның Президентизиниң деткиишкини-биле М-54 федералдыг автоорукту Хандагайты уунче ээлдирип алган бис. Ооң мурнунда регион бюджединден ол орукче чүгле 22 млн. рубльди тускайлап турган бис. Бо чылын ол түң 300 млн. рубль четкен. Оруктуң шывыының шынарынга, айыыл чок чоруунга, кижилерниң аргыжылгазынга ол дээштиг, Хандагайты – Боршоо каайлы пунктузу чүгле Моол биле Россияның хамаатыларын хандырып турарындан, туризм адыры дыка хөй аргаларны чидирип турар. Европа, Мурнуу-Чөөн, Азия чурттарындан туристер биске бо-ла кээр, ол курлавырны ажыглаза дыка-ла эки ийик. Болдунар болза, ол айтырыг талазы-биле Силерден идепкейлиг турушту дилээр-дир мен. Россияның талазындан ындыг-мындыг бюрократчы чүүлдерни ап каапкан. Ийи күрүнениң баштыңнарының аразында дугуржулганы амыдыралга боттандырарынга моол таладан идепкей негеттинип турар». 

 Республика Баштыңы Шолбан Кара-оол «Кызыл-Курагино» демир-орук тудуу - мурнады боттандырар кол төлевилел болуп хевээр артканын база демдеглээн.  

 «Россияның Чазаа биле хуу инвестор демир-орук тудуунуң төлевилелин күүседип эгелээр дээш, бүгү күжениишкиннерни салган. Кыдат партнерлер-биле чугаалар чоруп турар. Моол шалыпчы турушту ээлеп, бистиинден хөйнү кылып четтигипкени өөрүнчүг. Тывага чаңгыс эвес удаа кээп чораан төлээлер ам Москвага ужуражыр саналды кииргенин, улуг өөрүшкү-биле дыңнадым. Республикага чедериниң бергези-биле холбашкан ол төлевилелди боттандырарынга онза сонуургалдыг болгаш, ооң ажылынга албан киржир мен. Оруктар маңаа төнүп калбас ужурлуг, Моол уунче, мурнуу-чөөн рыноктар уунче уламчылаар. Ол турушту чедип алыр бис». 

 Шолбан Кара-оол Кызылдың аэропортун чугаалап тура, ужудуп-хондурар шөл делегей стандаттарынга дүүштүр кылдынганын демдеглээн.

 «Эде тудуушкун ажылдары адакталган. Августуң 15-тен бээр тудуг ажылдары доостур, оон чырык-медээ дериг-херекселдерин эптээр ажылдар артар. Бистиң аэропортувус делегей чергелиг апарып, бир дугаарында Моолче угланыр. Улан-Батор биле Кызыл аразынга авиарейстерни кижилер, бирги ээлчегде бистиң чаңгыс чер-чурттугларывыс ажыглаар дээрзинге бүзүрээр мен. Улан-Баторда бистиң студентилеривис өөренип, дыка хөй сайгарлыкчыларывыс Кыдатче, Моолче чоруп турар».

 Ийи тала көдээ ажыл-агый болбаазырадылгазының айтырыгларын база чугаалашкан. Биче бүдүрүлгелерге сертификат бээрде бюрократчы чорук-биле демисежири чугула деп демдеглээннер.

 «Кандыг-бир дериг-херексел сөөртүп алыр дээрге, албан сертификат негээр, реестрде барын хынаары дыка шаптыктыг. Ол бүгү күш-ажылдың бүдүрүкчүлүүнге дээр. Силерниң талаңардан ындыг айтырыглар бар болза, олче кичээнгейни салырын диледим. Оон башка бистиң араттарывыска, оларның бүдүрүлгелеринге дыка дузалыг болур ийик» - деп, Шолбан Кара-оол демдеглээн.

  Тыва биле Моолдуң девискээрлери хөмүр-даш чыдыннары-биле байлак, ол байлакшылды хөгжүлдеже, онза хереглелдиг КУР-же сөөртүп чедирер дээш кады ажылдарны кылыр херек деп түңнээн.

 «Биске-даа, силерге-даа инфраструктураны хөгжүдер айтырыглар дыка херек. Кыдаттар Казахстан дамчыштыр торгу оруун дыка шапкын хөгжүдүп турар. Ооң хажыызынга артып болбас» - деп, Тываның Баштыңы санаан.  

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң көрүжүн болгаш туружун Моолдуң Даштыкы херектер яамызының күрүне секретары Д. Даваасурэн деткээн.  

 «Силерде даглар дыка чараш, бойдус-чурумал кайгамчык-тыр. Удаа-дараа ужуражып турар болзувусса эки. Чонувуска бо чараш чүүлдү көргүзер дээш күжениишкиннерни салыр ужурлуг бис. ССРЭ дүшкен соонда, шупту экономикага бергедээшкиннер эгелээн. Арц-Суур таварыштыр кызыгаарны дыка үр эрттим. Саазыннар долдурар, хыналдалар. Туристерни хаара тудуп, эрттирилгениң шынарын экижидер дээш, ону сайзыраңгайжыдар херек деп санаар-дыр мен. Аэропорттуң эде тудуушкунун доозуптарыңарны манап тур бис, рейстер ынчан болу бээр. Бистиң культуравыста ниити чүве хөй, кады ажылдажылганы хөгжүдүп, делегациялар-биле солчур бис». 

 Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол бодунуң блогунда дээрги Д. Даваасурэн-биле ужуражылганың түңнелдерин үлешкен:  

 «Акы-дуңмалышкы Моол Россияның кызыгаар регионнары-биле кады ажылдажылгага сонуургалдыы дыка эки-дир. Тыва биле Моолдуң ол талазы-биле боттарының хамаарылгалары онзагай. Үе-дүптен бээр кожа-хелбээ чурттап чоруур болгаш, өгбелеривис, культурлуг дөстеривис дээш, дөмейлешкек чүүлдеривис дыка хөй. Ынчангаш Моолдуң Даштыкы херектер яамызының күрүне секретары, дээрги Д. Даваасурэн-биле бөгүнгү ужуражылгавыска өөрдүм. Моолдуң чаа президентизи Халтмаагийн Баттулганы соңгаан соонда, бистиң республикага бедик делегацияның келгени – төөгүлүг ужур-уткалыг болуушкун болуп артар. Экономиктиг коридорлар, кады ажылдажылгага инфраструктура байдалдары, демир-орук тудуу, кызыгаар чоогун хөгжүдери, сайгарлыкчыларга болгаш пассажирлерге таарымчалыг байдалдарны тургузары – бистиң чугаавыстың темалары болду. Тываның келир үеже хөгжүлдезиниң бүгү базымнарын тодаргай чугаалап бергеш, «Хандагайты-Боршоо» эрттирилге пунктузунга хөй талалыг эрге-байдалды тыпсыр айтырыгга идепкейлиг киржирин кыйгырдым. Кайы-даа таланың девискээрлеринде орук болгаш транспорт инфраструктуразы - экономиктиг хөгжүлдениң кол магадылалы ол деп, чаңгыс үзел-бодалдыг болдувус».