Тываның Баштыңының Тииилелге хүнү-биле байыр чедириишкини

 Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 72 чылы-биле байыр чедирип тур мен! Ол бистиң чуртувустуң кол байырлалы, Россияның хөй националдыг чонунуң маадырлыг чоруунуң, ат-алдарының үлегери. Нацизмден бистиң Төрээн чуртувусту болгаш делегейни камгалаан бистиң фронтучуларывыстың болгаш тылдың ажыл-ишчилериниң маадырлыг чоруунга бөгүн мөгейип, оларны алдаржыдып тур бис. Тулчуушкуннарга маадырлыы-биле өлген, фашистерниң концлагерьлеринге хилинчектеттирип өлүрткен кижилер дээш бөгүн кажыыдап тур бис. Бистиң хосталгавыс болгаш хамаарышпас чоруувус, аас-кежиивис дээш олар боттарының амы-тынын бергеннер.  

 Тыва, ооң чону Улуг Тиилелгениң езулуг салгакчылары. Тыва бот-догуннаан хамаарышпас күрүне-даа турган болза, дайын эгелей бээрге, ынай-даа чайгылбайн, акы-дуңма Россия-биле, Совет Эвилелиниң шупту улустары-биле фашизмге удур көдүрүлген. Барыын чүкте күрүнелер ышкаш эвес, бистиң өгбелеривис манагзынып турбааннар. ССРЭ-же немец армиялар халдаан соонда, каш-ла шак эрткенде гитлержи Германияны Тыва бодунуң өжээнниг дайзыны кылдыр чарлаан. 

 Ол дээрге анаа-ла маадыржаан чорук эвес! Фронтуга болгаш Тиилелгеге кайы хире хөй чүүлдерни бистиң улуг салгалывыс бергенин бөгүн билир бис. Ол дээрге акша болгаш республиканың алдын курлавыры, ооң-биле самолеттарны болгаш танкыларны туткан. Ол дээрге Кызыл Шеригниң дайынчыларынга хол-биле даараан идик-хеп болгаш кылган эт-сеп. Ол дээрге аъш-чемниң чүс-чүс коъштары болгаш малчын республиканың амыдыралының үндезини мал-маганның хөй кезии. Тыва өг-бүле бүрүзү берип-ле шыдаар чүүлүн фашистерни тиилээри дээш берген! 80 муң чурттакчылыг Тываның чонунуң совет улуска дузазының хемчээли бөгүн безин кайгамчыктыг – Россияның эвилелчилери бис деп чарлаан Барыын чүк чурттарының шуптузунуң дузазының үш кезээниң бирээзи болган. 

 А эң-не кол чүүл – Тиилелге дээш бистиң өгбелеривис амы-тынын безин харамнанмааннар. ССРЭ-ниң хамаатылары болур Тываның чурттакчылары орус акылары баштай дайылдажып чорутканнар. Оларның хөй кезии Москва чоогунга гитлержилерни доктаткан ат-алдарлыг сибиржи дивизияларга эрес-дидим дайылдажып турганнар. Кызыл Шеригниң одуругларынга дайылдажырын даштыкы чурттуң хамаатылары эвээш санныг тыва чонга совет чазак чөпшээревээн. Ынчалза-даа тывалар фашизмге удур дайылдажырын күзеп турган, оларның күзелиниң күштүү тиилээн –1943 чылда чүс-чүс тыва эки турачылар фронтуже аъттаныпкан. 4 чыл хире үе дургузунда Таңды Тывадан 8 муң дайынчылар фронтуже чоруткан.  

 Оларның муң-муңу ол ханныг дайынның шөлдеринде артып каан. Эр кижилери шуптузу дайынга өлген, оларның өлгениниң дугайында саргарып каан дыңнадыышкыннарны амга чедир камныы-биле шыгжап чоруур он-он өг-бүлелерни билир мен. Ынчангаш Ада-чурттуң Улуг дайыны биске, амгы үениң кижилеринге, дүүнгү ССРЭ-ниң шупту чоннарынга ышкаш, экирбес балыг-дыр. Ол балыг кажан-даа экирбес боор. Экирбес-даа ужурлуг. Кандыг коргунчуг хамчыктан Россия делегейни камгалаанын боттары утпас болгаш өске кижилерге сагындырары – Тиилелгениң байырлалының дээди утказы ол-дур. Ооң чоннарының каргыштыг хилинчээниң, кончуг шыдамык чоруунуң үнези-биле бөгүнгү болгаш оон-даа ыңай салгалдарның тайбың чуртталгазы болгаш хосталгазы камгалаттынган дээрзин сактып чоруур ужурлуг бис. 

 Бистиң хүндүлүг хоочуннарывыс! Дайын, аңаа силерниң маадырлыг чорууңар дугайында сактыышкын кажан-даа үзүлбес дээрзин силерге бүзүредип көрейн. Силерниң херээңерни, силерниң ат-алдарыңарны Ада-чурт, ооң хөй националдыг чону болгаш чаагай чоруу, ооң күчү-күжү болгаш хөгжүлдези дээш тайбың үеде уламчылаар салгалдар бар. 

 Байырлал-биле, эргим өңнүктер, Улуг Тиилелгениң Хүнү-биле!