Yлегерлиг социал төп

Бай-Тайга кожууннуң Өг-бүле болгаш ие-чашка дуза чедирер төвү 1995 чылда тургустунган. Ооң баштайгы директору амгы үеде бистиң аравыста чок Ольга Хомушкуевна Хомушку турган. Амгы үеде төптүң директору Чодураа Комбуевна Сегбе, ол — ажылынга бердинген, негелделиг, канчаар-даа аажок харыысалгалыг удуртукчу.

Социал төпте шупту 4: чонга социал дүрген дуза чедирер; уругларны чурттадып тургаш, оларның кадыкшылын экижидер, уругларның хүндүскү база социал дуза автобузунуң салбырлары бар. Хөй ажы-төлдүг болгаш социал байдалы нарын өг-бүлелерниң ажы-төлүн төптүң хонар болгаш хүндүскү салбырларынче хаара тудуп, берге байдалдыг назы четпээннер-биле психолог болгаш кижизидикчи башкылар ажылдап турар. Суму бүрүзүнде 1 социал ажылдакчы өг-бүлелерни болгаш уругларны хайгаарап, дузаны чедирип турар. Кыдыкы сумуларда амыдыралдың берге байдалынга таварышкан өг-бүлелерге дүрген болгаш чогуур дуза херек апаар. Социал ажылдакчы кожуун төвүнче медээни дарый дыңнадып, болдунар-ла дузаны көргүзер.

Чайгы үеде кожууннуң 300 ажыг уругларын Байлак, Чедер, Орленок, Тесь кадыкшылга-дыштанылга лагерьлеринче хаара тудуп турар. Эрткен чылын кышкы, часкы, чайгы дыштанылгалар үезинде 30-30, ниитизи-биле 90 уругну дыштандырган. 2012 чылда социал төптүң хүндүскү салбыр лагеринге ниитизи-биле 160 уруг дыштанган, 50 уругну хүндүскү күш-ажыл лагеринче хаара туткан.

Төптүң хүндүскү болгаш хонар салбырында уругларга аңгы-аңгы кичээлдерни эрттирип, оларны хоолулуг изиг чем-биле хандырып турар. Реабилитация үезинде «Бурунгаар базым» деп программа-биле уругларны бөлүктеп, 10 янзы хевирниң бөлгүмнерин организастап, өг-бүлези берге байдалга таварышкан уруглар-биле логопед, психолог башкылар ажылдап турар. Кожуун, сумуларда арага-дарыны ижиптер, ооң уламындан ажы-төлүнче чогуур кичээнгей салбас өг-бүлелерниң бары чажыт эвес. Ол ышкаш арага-дары ишпес-даа болза, амыдырал байдалы нарын өг-бүлелер база бар. Оларның ажы-төлүн төптүң ажылдакчылары хайгааралга ап, ада-ие-биле кижизидилге ажылын чорудуп, арга-сүмезин берип турар. Назы четпээннерге хамаарыштыр каржы-хажагай чорукту болдурбазы-биле Бай-Тайга кожууннуң Өг-бүлеге болгаш ие-чашка дуза чедирер төвү кожуун чагыргазының өөредилге, кадык камгалал килдистери, полицияның назы четпээннер-биле ажылдаар килдизи, назы четпээннер комиссиязы, кожуунда уруглар эргелериниң талазы-биле төлээ, ажаалда-тежээлде органнары-биле сырый харылзаалыг ажылдап турар.

Чайгы үе удавас келир, ынчангаш лагерьлер ажыдарынга белеткел ажылдары эгелээн болгаш, май 20-ден эгелеп 14-18 харлыг уругларның хүндүскү салбырның лагери ажыттынар. Оон 4 сезон улаштыр «Буянныг уя» лагерин база ажыдар.

Күзүн, школа эгелээр бетинде, «Өөреникчиге дузалаш!» деп акцияны социал төп чорудуп турар. Бо хемчегге чылдың-на Бай-Тайга кожууннуң хуу сайгарлыкчылары болгаш эриг баарлыг чону киржип, идик-хеп, өөредилге херекселдери-биле дузалажып турары өөрүнчүг.

Бай-Тайга кожууннуң социал төвүнүң ажылдакчылары ада-иезиниң хайгааралында турбайн турар, өөредилгезинге бергедежип турар уругларга тайылбыр ажылын чорудуп, болдунар-ла дузаны чедирип, социал байдалы берге өг-бүлелерниң хей-аъдын көдүрери-биле оларны хөй-ниити массалыг хемчеглерже эвилелдеп турар. Төптүң аныяк адалар клуву, адалар чөвүлели катчып алгаш, культура массалыг хемчеглерни эрттирип турарын демдеглевес аргажок.

Социал төп ниитизи-биле социал-экономиктиг, психологтуг, эмчи, кижиниң эрге-ажыын камгалаарының талазы-биле дузаны чедирип турар. Тыва кижи кажан-даа кырган ада-иезин кагбас дижир. Ындыг-даа болза, амыдыралының аайы-биле ажы-төлүнүң хайгараалында турбайн турар, чааскаанзыргай кырганнар, инвалидтер бар. Оларга чедип, кадыкшыл байдалын хайгаарап, бажың ажылынга дузалажып турар. Чиигелделиг эмнерни алырынга дузалажып бээрге, хоочуннар аажок амыраар дээрзин социал ажылдакчылар чугааладылар. Кижи сеткили хензиг чүүлден өөрүүр деп чугааның херечизи бо-дур ийин.

Мобильдиг социал дуза чедирер автобус салбыры бүдүн чыл дургузунда чоннуң ажы-төлүн, инвалидтерни, хоочуннарны кожуун, республика чергелиг көрүлделерже аргыштырып турар. Автобус чолаачызы биче сеткилдиг, ажылынга бердинген Мерген Бал-Доржуевич уругларның айыыл чок чоруу дээш онза харыысалгалыг, бүзүрелдиг.

Бай-Тайга кожууннуң Өг-бүлеге болгаш ие-чашка дуза көргүзер төвүнүң ажыл-чорудулгазы бедик деңнелде дээрзин эскердим. Оларның коллективи найыралдыг болгаш социал ажылдакчылар кожууннуң чурттакчы чонунуң социал байдалын экижидер талазы-биле бүгү күжүн салып, кызымаккай ажылдап турар. Социал төп дээрге-ле, чон-биле удуртукчуларның аразында харылзаа — көвүрүг-дүр. Чон боттарының берге байдалын, ишти-хөңнүн бажыңында кээп турар социал ажылдакчыга бүзүрээр. Бай-Тайга кожууннуң социал төвү республикада үлегерлиг социал төптерниң бирээзи дээрзи чугаажок.