Шолбан Кара-оол: "Мээң командам - кандыг-даа үзел-бодалдыг кижилерлиг бүгү Тыва-дыр"

 Хостуг байдалга эртери чаңчыл апарган ол клубтуң хуралынга бо удаада база республиканы дүвүредип турар айтырыгларны ажыт-чажыт чокка чугаалашкан. Ук ужуражылгага «изиг тема» — республика Баштыңының ам болур соңгулдалары кол черни ээлээн.  

 Тыва ниитилел Шолбан Кара-оолдуң хуусаадан эрте халажылгаже үнгениниң чылдагаанын ам-даа билбейн турар дээрзин журналистер дыңнатканнар. «Мында онза чажыт чүве чок — чүгле Күрдума-биле кады губернатор соңгулдаларын эрттирип тургаш, 50 ажыг миллион рубльди камнап алыры» — деп, Чазак Даргазы тайылбырлаан.

 Соңгулданы мындыг угланыышкын-биле чорудар дээш, Россия Президентизиниң Администрациязындан дуза дилээр ужурга таварышкан дээрзин ол дыңнаткан. Хуусаадан эрте соңгулдалар эрттирериниң дугайында элээн каш губернаторлар дилег киирип турза-даа, Президент Путин Шолбан Кара-оолду онзалап көрген. 

 Республика Баштыңының амгы үеде ажылдап турар командазы экономика талазы-биле дыка күчүлүг регионнарны канчап ажып эртип шыдап турарын редакторлар сонуургап айтырган.  

 «Бистиң талавыста кол деткикчи — чаңгыс чер-чурттуувус Сергей Шойгу болгай — деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан. — Ооң салдар чедирер күжүнге кым-даа чигзинмес боор. Ындыг-даа болза, ак сеткилдиг күш-ажыл-биле быжыглавас болза, ооң күжү ынчан улуг эвес апаар. Федералдыг инвестициялар, республиканың эрге-чагыргаларының чогумчалыг шиитпирлери дээш чижилгелиг демисел аажок чидиг, аңаа муң-муң кижилер, яамылар, эрге-чагырганың деңнелдери киржип турар, ол дээрге чаңгыс команданың улуг ажыл-херээ-дир». 

 Федералдыг төптүң көргүзүп турары база бир дузазынга Шолбан Кара-оол Күрдума соңгулдаларынга аңгы округту тускайлаанын айыткан. Республикада соңгукчулар саны Россияда чаңгыс мандаттыг округтарныындан безин эвээш турда ол чедип алдынган.

 «Күрүне Думазының чаа чыыжынче боттарывыстан, чаңгыс мандаттыг округче, быжыг бир олутту чедип алыр бис. Ам бо хүнде «Чаңгыс демниг Россия» партиязының иштинге, партийжи даңзы-биле Тывадан төлээни парламентиге быжыглап алыр дээш туржуп тур бис. Демисел чидиг, чүге дизе бистен аңгыда, Красноярский край, Хакасия и Алтай база киржип турар. Планнарывысты боттандырар дизе, бирээде – партийжи даңзыда баштайгы үш лидерниң санынга кирер, ийиде – Тывадан кандидатка бадылаашкынның эң хөй үнүн чедип алыр» - деп Шолбан Кара-оол тайылбырлаан. 

 Социал-экономиктиг хөгжүлдениң өг-бүле бүрүзүнүң чаагай чоруунга хамааржыр планнарны бурунгаарладырынга эрге-чагырганың федералдыг органнары-биле республика доктаамал ажылдаар ужурлуг дээрзин ол демдеглээн. Аңаа ажылдаары чылдан чылче нарыыдап орар. 2014 чылда Россияның Чазаа республиканы хөгжүдериниң хемчеглериниң планнарын хүлээп алганын сагындырган. 

 18 пунктуларның шуптузун федералдыг федомстволарга база албан черлеринге ыяк хынап, санаашкыннарны катап-катап чоруткан .Ол бүгүнү чаңгыс программа кылдыр мөөңнеп алыр дээш, баштай Федерация чөвүлелинче, оон Күрүне Думазынче үнгенивис соонда, Тываның айтырыгларын комплекстиг шиитпирлээрин дааскан РФ-тиң Чазааның шиитпири үнген.  

Чазактың хүлээп алган документизи Тывага бүгү ажыл-херектерни чайгаар-ла бүдүрүп бербес. «Улуг ажыл-иш херек. М-54 оруктуң Тывада участогун өскертири дээш, кайы хире күжениишкиннер үндүргенивисти сактып тур силер бе? РФ-тиң Президентизи-даа ат салып турду, Россияның Чазаа айтыышкын-даа хүлээп алды, өске-даа шиитпирлер турган…  

 Дош шимчей берген ышкаш болган – 2015-2016 чылдарда орукту чаартып, федералдыг өнчүже шилчидер турган. Инвестицияның ниити түңү - 9 млрд. ажыг рубль. Ындыг болзажок декабрьда билдингени - Росавтодор чазактың шиитпиринге эдилгени кылган – ажылдарны 2017 чылдың январь 1-ден эгелээрин» - деп, Шолбан Кара-оол чижекти киирген.  

 Республика баштыңы база катап РФ-тиң Президентизинге кирген – ооң шиитпирлерин боттандырарының чурумунга хамаарыштыр чугааны кылган. Владимир Путин Шолбан Кара-оол-биле бүрүнү-биле чөпшээрешкен: эрге-чагырганың аңгы-аңгы адырларының деткээни хүлээлгелеринге үндезин чокка кандыг-даа өскерилгени кылбас ужурлуг.

 Регионнар талазы-биле бадылаттынган инвестиция хемчеглерин эде көөрү албан эвес. Мында чугаа - губернаторлар аразында база бодунуң региону дээш сонуургалдыг командаларының аразында чижилге чоруп турарында. 

 «Федералдыг акшаны алыр дээш чараш программаны «чуруп алырындан» аңгыда, ону чурттуң улуг конкурузунга бадыткаар. Оон аңгыда республика бодунуң бюджединден акша салыышкынын база хандырар ужурлуг. Кады акшаландырыышкынның хемчээли чамдыкта 50 хуу, харын оон-даа хөй бооп болур. Бисте «хостуг» акша чогун билир силер. Чижээ, 2016 чылда республиканы хөгжүдер бюджет акшазының чамдыызын федералдыг инвестицияны хаара тударынче угландырар бис. Ол дээрге чүгле 1,4 млрд. рубль акша-дыр. Экономикага ажыглап болур хире шупту федералдыг программаларда Тыва киржир» - Шолбан Кара-оол дыңнаткан.  

 «Кызыл» аэропортун чаартырынга планнаан 3,4 млрд. рубльдиң 700 млн-ин киириштирген. Президентиниң кадет училищези – бо хүнге чедир шиңгээттинген 14 млрд. рубль-дир. Шериг хоорайжыгажының акшаландырыышкынының амгы хемчээли миллиард чоокшулай берген. Электроэнергетика объектилерин чаартырынга – миллиард ажыг. Тываның төвүнде терапия корпузунуң тудуун доозарынга 440 млн. рубль херек, а республика 200 млн. рубль-биле кады акшаландырар.  

 800 өөреникчи өөренир, 1 млрд. рубль хире акша түңнүг школа тудуу бо чылын эгелээр. Чурттуң 85 регионнарындан Тыва-биле кады чүгле 25 субъект ол төлевилелге киржир аргалыг болган. «Ону биске анаа-ла берген деп бодап турар болзуңарза, чазып тур силер. Бюджет акша-хөреңгизин төлевилел кылырынга киириштирип, шынзыдып шыдаанывыста. Регионнардан чүгле 5 хуу – азы 40 млн. рубльди киириштирер дээни эки болган. Бис школа тудуунче 40 млн. эвес, а 240 млн-ни угландырар бис дээш, ойнап алган бис. Ам төлевилелди боттандырары арткан» - деп федералдыг ведомстволар-биле ажылдың технологиязын чугаалаан. 

  Акшаны чедип алыр дээш чымыштыг ажыл чоруп турарын тайылбырлаан. «Президентиге азы федералдыг сайытка онза хамаарылгалыг болза, амыр деп бодаар. Эш-хуу хамаарылга херекти дүргедедип болур. Ындыг болзажок бо хүнде кол чүүл – команда-биле ажылдаары. 

 Регион демниг, эрге-чагыргазы бедик мергежилдиг болгаш ниити команда болур болза, чедиишкинниг болурунуң аргазы улуг» - деп, Ш. Кара-оол бодалын үлешкен.

 Соңгулдарга киржир шиитпирни хүлээп алганының бир чылдагааны – эгелээн ажылын эчизинге чедирер дээнинде дээрзин, Шолбан Кара-оол чугаалаан. 

 Май 23-те Владимир Путин Шолбан Кара-оол-биле ужурашкаш, «Аныяк өг-бүлеге кыштаг» губернатор төлевилелин сонуургаан. Ону Чөөн-Хемчик кожуун чагыргазы идип үндүрген. Бо хүнде ол төлевилел чаа үе-чадазынче шилчээн, федералдыг бюджеттен деткимчени ап болур. Акша-төгерикти киириштирген ындыг эгелээшкиннери-биле Россияның көдээ ажыл-агый сайыдынче кирип, ниити капиталды чедип ап болур. «Анаа-ла хоозун сөстер эвес, а бистиң ниити төлевилелдеривис дээш чон мурнунга харыысалгавыстың дугайында чугаалап тур мен. Эгелээн ажылды ара каапкаш октаптар эвес, а төнчүзүнге чедир ажылдап өөренген чаңгыс команда-дыр бис» - деп Шолбан Кара-оол дыңнаткан. 

 Ол командада чүгле чазак кежигүүннери эвес, улуг бизнес структураларындан эгелээш хуу сайгарлыкчыларга, араттарга чедир – бүгү республиканың чону кирип турар. Ында бүзүрелдиг эш-өөр-даа, бодунуң удурланыкчылары-даа бар. 

  «Чаңгыс чүүлдү — төрээн Тывавыска эки амыдыралды күзээр бис. Ону канчап чедип алырыл дээш, дилээшкиннерни доктаамал чорудуп турар бис. Шүгүмчүлекчилер-биле болгаш политиктиг удурланыкчылар-биле шынчы маргылдаага, боттуг чугаага кезээде белен мен. Тываның эрге-ажыктары кандыг-бир чөрүлдээлерден, кым-бир кижиниң хүндүлевес чоруундан меңээ артык үнелиг. Меңээ удур турган кижилерни безин ажылга хүлээп ап турганымны билир силер» - деп ол чугаалаан. 

 Клубтуң киржикчилеринге, Тываның Баштыңының соңгулдаларынче эрге-чагырга партиязындан чаңгыс кандидатты шилиириниң баш удур бадылаашкынын база катап чугаалаан. Ниитилелде улуг «деңзилиг» политиктерни база билдингир кижилерни – арга-дуржулгалыг мэрни, сураглыг бизнесменни, аныяк сенаторну удурланыкчылары кылдыр анаа эвес чалап алган. 

 Тывада политиктиг чижилге дугайында айтырыг база көдүрүлген. Политиктиг хөй таланы деткип турарын Шолбан Кара-оол чугаалаан. Соңгукчу кижиге шилилге турзун дээш бүгү күжениишкиннерни үндүрерин ол дыңнаткан. Бодунуң хуузунда, бөдүүн соңгукчу кижи,  күштүг, ниитилелге ат-алдарлыг партияны ол хүндүлээрин чугаалаан.