Президент В. Путин Тываның Баштыңы Ш. Кара-оолга: Силерниң удуртулгаңар-биле республика хөгжүп, сайзырап турар

 Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол Президент Владимир Путин-биле ажыл-агыйжы байдалга ужуражып, транспорт болгаш энергетика инфраструктуразын сайзырадыр, аныяк өг-бүлелерни деткиир дээш регионда чорудуп турар хемчеглерниң дугайында дыңнаткан. 

  В.Путин: Хүннүң мендизи-биле! Республикада байдал кандыгыл? 

 Ш.Кара-оол: Владимир Владимирович, кыска хуусаа дургузунда силер-биле ийи удаа ужуражып, кол көргүзүглерниң дугайында илеткээр аргалыг болганым, менээ улуг бүзүрел-дир. Республикада байдал турум. Бо үеде часкы ажылдар уламчылап турар. Аныяк өг-бүлелерни деткиир сорулгалыг, көдээ ажыл-агыйынга хамааржыр, Силерни сонуургаткан төлевилеливистиң дугайында кысказы-биле чугаалап көрейн. Коллективтиг ажылды сакты берген хевирлиг бис – республиканың шупту кожууннарында аныяк өг-бүлелерге малчын коданнарны тудар ажылдар чоруп турар. Бир талазында – социал төлевилел-даа ышкаш, а херек кырында дыка херек иш болуп тур. Кымга дузаны көргүзерин чон боду шиитпирлээн. Бюджет таварыштыр 200 баш хой садарын боттарывыска хүлээнип алырывыска, артканын – тудуг материалдарын белеткээри, кажаа-хорааны, чурттаар черни тударын чоннуң хей-аъды-биле кылып турар. Шынап-ла чончу эки төлевилел болду. Ынчангаш шупту кижилер ында үлүүн киирип турар. 

  В.Путин: Хойну хөлезиледип турар силер бе? 

 Ш.Кара-оол: Аныяк өг-бүлелерге садып берип турар бис. 

 В.Путин: Субсидия хевирлиг бе? 

 Ш.Кара-оол: Ийе, шын, субсидия хевирлиг. Чаңгыстан эвээш эвес ажы-төлдүг, 30 хар чедир назылыг, аныяк өг-бүлелерге баштайгы дээрезинде бут кырынга туруп алыр арганы берип турарывыс ол. Ада-иелери, чоок кижилери чок, мал тудуп, малчыннаар изиг күзелдиг анаа-ла өг-бүлелер болур. Силерниң деткимчеңер-биле, Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң талазы-биле 18 пунктудан тургустунган республикага эң чугула чамдык хемчеглер дугайында Чазактың айтыышкынын үндүргени-биле эрткен 2015 чыл онзагай болган. Ында кол инфраструктура төлевилелдери кирген, 

 Силерниң деткимчеңер ачызында ол боттанып турар. «Кызыл – Курагино» демир-орук төлевилели, чылыг хандырылгазы база энергияның айыыл чок чоруунуң айтырыглары, тудуг объектилери, эң кол социал объектилер ында кирген. Чижээ, чогуур яамылар «Кызыл – Курагино» демир-орук төлевилелиниң талазы-биле айтырыгларны эң чоокку үе – июль 18-ке чедир ажылдаарын онааган болдуңар. 

  «Кызыл – Чадаана» энергетика төлевилелиниң талазы-биле: 2014 чылда электрошугумну доозуп, 2015 чылда ийи подстанцияны эде чаартып, 80 мегаватт чырыкты немей алыр аргалыг болдувус. Аңаа чедир республика 160 мегаватт чырыкты ап турган болза, ам ооң чартыы хирени немей алганывыс ол. Ол төлевилеливис бо кыжын дыка дузалады. Болган озал-ондакты дүрген чайладыры-биле кыска хуусаа дургузунда эде коштундувус. 

 Бо чылын бир кыраан тудуувус – терапия корпузунуң тудуун доозар бис. Ооң шиитпири планда киирген. Республиканың чурттакчы чону ону өөрүшкү-биле хүлээп алган. 444 миллион рубльди алгаш, бо чылын бүрүнү-биле шиңгээдир сорулгалыг бис. Школа талазы-биле бир шиитпир бар, 600 млн. рубльди алгаш, Кызылга 800 уругга чаа школа тудуун эгелээш, чыл төнчүзүнге чедир доозар. Ол ажылдар эки темп-биле эгелээн. 

 Бир айтырыг бар, чылыг генерациязының талазы-биле. Кызыл хоорайга төп одалга тудуу-биле чылыг-электри станциязын чергелештир тудар деп, Энергетика яамызы-биле кады ындыг шиитпирде келдивис. Ол айтырыг ам шиитпирлеттинер. 

 Владимир Владимирович, Силерден чөпшээрел дилээр дээш, бо бүгүнү илеткеп олурарым ол. 2017 чылдың мартта мээң бүрүн эргелеримниң хуусаазы доостур. Ол ажылдарны уламчылаар арганы алырым-биле, амгы хоойлужудулгага даянгаш, баш бурунгаар бүрүн эргелеримни хүлээндиреримни силерден дилеп тур мен. Чоннуң деткимчезин алырынга ол херек. Чаңгыс аай бадылаашкын хүнүнде соңгулдалар эртер. Бистиң республика ышкаш, дотациялыг регионга, федералдыг соңгулдалар биле регион соңгулдаларын кады эрттирери таарымчалыг. Акша-хөреңгини база камнап алыр, өске талазында, Чазактың айтыышкыннары база ол программалар-биле ажылды уламчылаарынга чоннуң деткимчезин алыры чугула. Бир талазында - шалыпчы ажылдар шагда-ла эгелээн, а өскезинде - ажыл ам-даа төнчү чок. Бир эвес ындыг шиитпир болур болза, күзүн болур соңгулдаларже идип үндүреримде, Силерниң деткимчеңерни база шиитпириңерни манадым. 

 В.Путин: Бо чылын азы келир чылын кижилерниң бүзүрелин алыры – чугула болбайн аан, а федералдыг болгаш регион соңгулдаларын чергелештир эрттирип, акшаны камнап алырының айтырыы - дыка шын. Бир эвес силерге ынчаар эптиг деп санап, бо чылын соңгулдага киржири чугула болза – аңаа удур чүнү-даа чугаалап шыдавас мен, чөпшээрежип тур мен. 

 Силерниң удуртулгаңар-биле республика эки хөгжүп, сайзырап турар. Шиитпирлээр айтырыгларның хөйү билдингир, ону менден эки билир силер. Силерни деткип азы деткивейн турарын чон чугаалаар ужурлуг. Силерге соңгулдалар чедиишкинниг эртеринге бүзүрээр мен. 

  Ш.Кара-оол: Силерге улуу-биле четтирдим. Бүгү күжениишкиннерни салыр мен.