Григорий Ширшин: Хөй чылдарда удуртукчулаан кижи мону чугаалаксадым – ажылдаарынга бодаарга, шүгүмчүлээри белен

 - Чазактың, Дээди Хуралдың албан езузунуң сайтыларын сонуургал-биле номчуп, республикада чүү болуп, чүнү кылып турарын билип ап турар мен. Тываның Чазааның отчедун чонга таныштырып, ону чер-черлерде сайгарып турарын номчудум. Чурттакчы чоннуң хөй кезии эки үнелелди берип турарынга, чөпшээрежир мен. 

 Шолбан Валерьевичиниң удуртулгазы-биле Тываның эрге-чагыргазы республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдези дээш, бо берге үеде хөйнү кылып турарын демдеглейн. Чурттакчы чоннуң амыдырал байдалы экижээн, үлетпүр болгаш көдээ ажыл-агый бүдүрүлгезиниң хемчээли көвүдээн. Аэропортту эде чаартыр, М-54 автооруктуң угланыышкынын өскертир, чырык хандырылгазын экижидер дээн ышкаш, улуг айтырыглар шиитпирлеттинип турар. 

  Кызыл-Чадаана аразының чырык шугумун чаартыр ажылдарны доосканы - Тываның эрге-чагырга органнарының чедиишкинниг ажылы. Республика Баштыңының сүмези-биле «Бир суур – бир бүдүрүлге» төлевилелдиң боттаныышкыны көскү түңнелдерни берген. Республиканың мал ажыл-агыйының продукциязын болбаазырадыр эът комбинадын Сукпакта тудуп эгелээнин дыка эки деп санаар мен. «Аныяк өг-бүлеге – кыштаг», «Чемгерикчи инек малым» чаа эгелээшкиннерни деткивишаан, шын уштап-башкарар болза, ол эки түңнелдерни бээр ужурлуг. Тус черниң бот-башкарылга органнарының, ооң удуртукчуларының боттуг дузазы болгаш деткииишкинниг ажылындан ооң беримчези дыка хамааржыр. 

 Эргиде бажың тудар комбинаттың баазазынга технопарк тудар, Ак-Довурак комбинатка даг-дүгүнүң бүдүрүлгезин катап эгелээр хемчеглер – чедимчелиг ажыл-херектер-дир. Өөредилге, кадык камгалал, культура адырында чаартылгалар көстүп келген. Школаларның салым-чаяанныг доозукчуларындан инженер-техниктиг кадрларны белеткээр ажылдың эгелээнин канчап демдеглевес боор. Бистиң республикавыска ындыг специалистер дыка херек, ынчангаш бурунгаар көрүштүг сорулгаларны Тываның Чазаа шиитпирлеп турар-дыр деп билип тур мен. 

  Бо хонуктарда аппарат хуралында, Шолбан Валерьевич чазактың ажылын эки деп үнелээни дээш электе амырай бербейн, харын-даа чон-биле ам-даа сырый харылзаалыг ажылдаарын негээн болду. Ол кончуг шын негелде, кижилерниң амыдырал-хандырылгазының айтырыы, ажыл чок чорук, материалдыг берге байдалдыг өг-бүлелер дээш, ам-даа шиитпирлеттинмээн айтырыглар бар-дыр. Ынчангаш удуртукчу кижиниң таамчыраан херээ чок, шимченир, бичиилеп-даа болза, бурунгаарлаар-ла. Шуптувус, чон, эрге-чагырга база, чуртталга ол-ла дораан-на кайгамчыктыг болгаш аас-кежиктиг апарбазын медереп билзе чогуур. Мээң бодалым-биле, оожум, берге-даа бол, дыка солун орукту эртип чорааш, бүгүдени чедип алыр апаар. Ынчангаш төрээн черивистиң хөгжүп сайзыраары дээш, кижи бүрүзү бодунуң күш-ажылын, сагыш човаашкынын киириштирер ужурлуг. Чүгле ниити күжениишкин, каттыжыышкын база кады ажылдажылга херек. Ол чокта - чүү-даа бүтпес.

  Чүнү сүмелеп болурул дээрге, көдээ ажыл-агыйындан кичээнгейни суларадып болбас. Арат ажыл-агыйларын хөгжүдеринден аңгыда, Шолбан Валерьевичиниң Айыткалында дыңнатканы езугаар, "Мөген-Бүрен", "Бай-Хөл" дээн ышкаш, элээн улуг ажыл-агыйлар кылдыр каттыжарын чедип алза эки боор. Ындыг ажыл-агыйларның бүдүрүлгезин улгаттырып, продукциязын садып-саарар арга-хевирлери хөй болур. 

 Болдунар хире черлерге сүткүр инектерни өстүрүп, аңаа сүт-бараан фермаларын тургузар. Черниң суггадынче кичээнгейни углаар. Аймыырлыг суггат системазын эде кылган деп дыңнаан мен. Ол эки-дир! Ынчалза-даа ооң мурнунда ажылдадып турган гидротехниктиг дериг-херекселдерни катап ажылдадыры дыка берге боор. Ооң орнунга кайда-даа бар арат бугаларын катап аштап, арыглап, ажыглалга кииргени дээре. Ол айтырыгны катап көдүрүп, ону катап тургузар ажылдарга ооң мурнунда ажылдап чораан шыырак агрономнарны, специалистерни хаара тудары артык эвес деп бодаар мен. 

 Республиканың чурттакчыларга дорт хамааржыр база бир аарышкылыг айтырыг бар. Ол дээрге – хоорай, суурлар, хөлдер болгаш хемнер территорияларының чамдык участоктарын тудуг, бажың база өске-даа боктар-биле чүдереткени. Туризм хөгжүлдезин, экологтуг база, бойдус камгалалын чугаалап тура, ол талазы-биле чогуур чурумну киирер үе келген деп бодаар мен. Маңаа чуртакчы чон, аныяктар, школачылар, хөй-ниити организациялары, хайгаарал органнары улуг ажылды чорудар ужурлуг. 

 Чоннуң дыштанылгазынга-даа, аът спортунуң бир хевирин хөгжүдеринге-даа херек – Кызылда ипподромну катап тургузарынга сонуургалдыг организацияларны азы инвесторларны хаара тудар арганы тывары артык эвес.

 Хөй чыл ажылдаан удуртукчу кижи болгаш мону чугаалаксадым: туткаш кылырындан, чугаалаары кажан-даа белен, ниити херекче бодунуң үлүүн киирип, каттыжарындан, шүгүмчүлээри белен боор чүве. Ындыг болзажок, бир эвес демнешкеш хөделип эгелээр болза, чүү-даа чүве бүде бээр ужурлуг! 

 Тайылбыр: Григорий Чоодуевич Ширшин – төөгү эртемнериниң кандидады. 1973-1991 чылдарда – СЭКП ТК-ның Тыва обкомунуң бирги секретары. Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң, ССРЭ-ниң Дээди Совединиң депутады чораан. Моол-биле харылзаалар талазы-биле Тыва Республиканың бүрүн эргелиг төлээзи бооп үш чыл ажылдаан. 1995 чылдан 1998 чылга чедир - Тыва Республиканың Улуг Хуралының (съездизиниң) даргазы. 1998 чылдан - Эрзинниң № 32 соңгулда округундан Тыва Республиканың Дээди Хуралының депутады. Ленин ордени, Октябрь революциязы ордени, Хүндүткелдиң Демдээ ордени, Моолдуң "Поляр Сылдызы" медалы - күрүне шаңналдарының эдилекчизи.