Тываның Баштыңы Өөредилге яамызынга «уруглар сады + школа» көдээ комплекстиң дөзевилээн төлевилелин ажылдап кылырын дааскан

 Тываның Баштыңы бодунуң Айыткалында амгы үениң чаа школа тудуунуң талазы-биле федералдыг программаның аргаларының дугайында база чугаалаан: 

 – Улус өөредилгезиниң адырынга ол улуг болгаш харыысалгалыг шылгалда. Чугаа чүгле школалар тударының дугайында эвес. Мурнувуста сорулга – регионнарга амгы үениң өөредилге комплекстерин тудары. Шыны-биле чугаалаар болза, найысылалда школаларга өөреникчилерниң сыңышпазын чок кылыр дээш, школалар немей тудуп турган болзувусса, амгы сорулга болза школа өөредилгезинге эң бедик стандарттарны чедип алыры-биле холбашкан. 

 Россияның Президентизиниң Айыткалында дараазында сөстер чугула болган: «Бистиң уруг-дарыывыс болгаш аныяктарывыс кончуг сонуургак болгаш бурунгаар чүткүлдүг. Бөгүнгү школачылар кайда чурттап, ада-иезиниң шыдал-быразы кандыг байдалдыындан хамаарылга чокка дыка эки эртем-билигни чедип ап, уран чүүлге хандыкшылдыг бооп, бодунга тааржыр профессияны шилип ап, боттары башкарлып шыдаарынга дең аргаларлыг болзун дээш, бүгү чүүлдерни кылыр ужурлуг бис».

  Чурттуң удуртулгазы харыысалгалыг базымны кылган-дыр – федералдыг акша-хөреңги-биле регион бүрүзүнге тулган школаны тудары азы биске чижек апаар стандарттарны көргүзери-дир. Тулган школаны бистиң тудугжуларывыс тудар, аңаа бистиң башкыларывыс ажылдаар, бистиң уруг-дарыывыс өөренир деп чүүлдү билип тур бис. Школа тудар черни шилип алыры, инженер четкилерин белеткээри, транспорт аргыжылгазының эптии болгаш бедик мергежилдиг кадрларны шилип алырынга чедир республиканың болгаш муниципалдарның күүседикчи органнарының харыысалгазы кончуг бедик. Школаны келир чылын тудуп эгелээрин планнаан, ынчангаш бо айтырыг-биле бөгүн ажылдап эгелээр херек.

  Бо ажылдың төлевилелин аайлап-башкарарын Чазак Даргазының оралакчызы Органа Доржуевна Натсакка дагзып тур мен. 

 Найысылалга чаңгыс ындыг школа тудары-биле кызыгаарлаттынмас бис дээрзин демдеглеп каар-дыр мен. Социал адырга инвесторларны хаара тударының аргаларын Сүт-Хөл кожууннуң Ишкин суурнуң чижээ-биле Инвестиция айыткалынга сайгарган бис. «Бичии уруглар сады + школа» көдээ комплекстиң үлегер төлевилелин белеткээр, ону Чазакка бадылаар ажылды Өөредилге яамызынга дааскан мен. Электри четкилиг тудуг шөлүн тус чер администрациязы белеткээр. Инвесторларны хаара тудары-биле инвестсаналды шупту документилери-биле кады ажык конкурска чазак сайтызынга кии­рер. Кредит чээлизинге күрүне магадылалының дуга­йында шиитпирни республиканың Чазаа депутаттар-биле кады хүлээп алыр азы тус чер чагыргазы-биле кады демнежип акшаландырарын хандырар. 

 Сөөлгү үш чылдарда өөредилгениң дөрт төлевилелдерин боттандырып келген. Ол дээрге хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге дээди эртемниг бир уруг, инженер кадрларның белеткели, орус дылды сайзырадыры болгаш эр башкылар талазы-биле төлевилелдер-дир. 

 Төлевилел бүрүзүнүң чедиишкиннерин чугаалаары ам дээрезинде элек, ынчалза-даа ниитилелге оларның салдары илдең. Школаларга удуртукчу ажылдарга эр башкыларны хаа­ра тутканы Чаа-Хөл, Тожу, Барыын-Хемчик кожууннарда назы четпээннер аразынга кем-херек үүлгедиглерин элээн эвээжеткен. Чижээлээрге, Эртене Николаевич Күжүгетти Дөң-Терезин школазының директорунуң кижизидилге талазы-биле оралакчызынга томуйлаан соонда, ол школага 2014 чылда чаңгыс-даа корум-чурум үрээшкинни болбаан. Амгы үеде Эртене Николаевич шериг албаны эрттирип турар, шериг соонда школага ажылдаарын ол планнап турар. Шериг соонда оолдарның аразынга ооң салдары улам бедик боорунга бүзүрээр мен. 

 Шак-ла ындыг түңнелдерни Шекпээр суурнуң ортумак школазында Анзор Танаш-оолович Куулар чедип алган. 2014 чылда ол директорнуң оралакчызынга томуйлаткан, амгы үеде аңаа директорнуң албан-дужаалын кады ажылдап турар эш-өөрү бүзүрээн.

 «Өг-бүле бүрүзүнге – бирден эвээш эвес дээди эртемниг уруг» төлевилелди республиканың чону деткээн. Ооң кол сорулгазы – үш салгал дургузунда дээди эртемниг кижи чок өг-бүлелерге дузалаары. Ада-иезиниң шыдал-быразындан хамаарылга чокка оларның уругларынга эртем-билиг чедип алыр арганы бээр ужурлуг бис.

 Чурттакчылыг черлерде өг-бүлелерниң социал байдалын долузу-биле сайгарарындан төлевилел эгелээр ужурлуг. Шилиттинген уруглар 5-ки класстан төлевилелге кирер. Уругларны шилип алыры, хамыктың мурнунда, социал албан черлериниң хүлээлгези. Келир чылдан эгелээш, уругларны төлевилелге шилип алырын социал албан черлериниң, школаларның болгаш хөй-ниити төлээлеринден тургустунган тускай комиссия шиитпирлээрин негеп тур мен. Оларның педагогиктиг үделгезин 5-ки класстан доозукчу класска чедир чорудар. Чаңгыс аай шылгалдаларга (моон соңгаар – ЕГЭ) белеткел база дээди өөре­дилгеже чедиишкинниг кирери – школаның хүлээлгези. Бо төлевилелге кандыг-даа кажарлаашкыннарны, таныш-көрүш болгаш хууда тала тыртарын, езу барымдаалаан чоруктарны болдурбас мен. 

 Бо төлевилел өг-бүлелерни чогумчалыг эвес байдалдан ушта тыртар ужурлуг. Төлептиг чурттап болурунга идегелди, бодунуң өг-бүлезинге амыдыралдың чаа деңнелинче көдүрлүрүнге дузалаар арганы уруглар алыр ужурлуг. 

 ЕГЭ дужаарынга эң улуг шаптараазын доозукчуларның орус дылды болгаш математиканы багай билири. Орус дылды өөренир талазы-биле чамдык базымнар кылдынган. Математиканы башкылаарын экижидер талазы-биле ажыл чаа эгелээн.

 Ийи хүн бурунгаар республиканың эң дээре математика башкылары-биле ужураштым. Математика башкылаары комплекстиг, технологтуг болгаш амгы үении болур ужурлуг дээн оларның туружу меңээ өөрүнчүг болду. Дузалал математика ажыктыг, математика сонуурганчыг эртем дээрзин, аңаа уругларны хандыкшыдар дугайында хөйнү чугаалаштывыс. Математик «куруг» саннар эвес, хүн бүрүде амыдырал-биле харылзаалыг эртем-дир. Математикага сонуургал өөредилге программазындан делгем болур ужурлуг. «Бичии техник», «Бичии чогаадыкчы» дээн ышкаш бөлгүмнерге, роботтехникалар төптеринге болгаш немелде өөредилгениң өске-даа хевирлери-биле билиглерни быжыглаар херек. 

 Математика, физика, информатика башкыларының съездизин республиканың төөгүзүнге бир дугаар эрттирер, аңаа шупту айтырыгларны чугаалажып көөр болгаш тодаргай оруктарны шилип алыр дугайында шиитпирни үндүрдүвүс.

  Бодунуң төлептиг доозукчулары-биле алдаржаан Кызылдың №2 школаның ат-алдарын катап көдүрерин дугуруштувус. Бо школага математика, физика болгаш информатика эртемнеринге өөредир класстарны ажыдар. Ындыг класстарга салым-чаяанныг уругларны кожууннардан шилиир. Ол эртемнерге өөредири-биле салым-чаяанныг уругларны шилип тывар ажыл чокта келир үениң инженер кадрларын республикага белеткээр айтырыгны шиитпирлеп шыдавас бис. 

 Хүлээп алдынган шиитпирлерни боттандырарын, математика болгаш техниктиг өөредилгениң немелде хевирлерин сайзырадыр талазы-биле ажыл-чорудулганың чада санай чурумун ажылдап кылгаш киирерин, республиканың өөредилге яамызынга даастым.