ТЫВАДА «ОРУС ДЫЛ ХҮНҮ» ТӨЛЕВИЛЕЛ ЭГЕЛЭЭН

 Тываның Баштыңының деткимчези-биле республиканың кожууннарында Орус дыл хүнүн эрттирип эгелээн. 

 Ол төлевилелдиң эгелекчилери — Тывада орус дыл талазы-биле кол күрүне инспектору Елена Хардикова-биле республиканың орус дыл болгаш литература башкылары. Оларның кол сорулгазы — орус дылды хүн бүрүде ажыглалын калбартыры, ону школаларга башкылаарының шынарын чаа деңнелче көдүрери. Сөөлгү чылдарда чүгле тыва дылда чугаалажып турар кожууннардан оолдар шеригге баргаш, уруглар дээди өөредилге черлеринче дужаап киргеш, орус дылда харылзажырынга бергедежип турары чажыт эвес. Ынчангаш республиканың Баштыңы Тывага орус дылды сайзырадыры ө экономиктиг ужурөудазлыг айтыргы кылдыр салган. «Орус дыл - чоннар аразынга харылзажырының дылы, онзагай аргазы. Российжире деп адаар чурта «үқ национал чоннарны орус дыл каттышрыган. Тывага ол экономиктиг талалыг. Ону билири коммуникация эразында тыва ниитилелдиң чижилгеге туружун көргүзүп турар. Ону билбесм болза, республиканың мурнунда турар чугула айтыргларны шиитпирлээри болдунмас» - деп, Тываның баштыңы демлеглээн. 

 Ындыг болзажок, Шолбан Кара-оол ийи дылдың айтырыын онза демдеглээн: «Совет үеде төрээн дылывыска хамаарылгавыс хирелиг турган, оон соонда эде тургузуушкун үезинде сыр дедир апарган, ам дең байдалды катап тургузары чугула. Ынчангаш төлевилелдиң сорулгазының бирээзи - ийи дылдың таарымчалыг сайзыралын хандырары». 

 «Орус дыл хүнү» төлевилелди баштай эрттирип эгелээн болгаш неделяның үшкү хүнүн орус дыл хүнү кылдыр чарлаан баштайгы муниципалдыг тургузуг — Сүт-Хөл кожуун. Среда санында бүгү суурларның чурттакчылары өг-бүлезинге, школага, садыгларга болгаш өске-даа хөй-ниити черлеринге чүгле орус дылга чугаалажырын оралдажып турарлар. Тус черниң эрге-чагырга органнарының ажылдакчыларынга онза харыысалга онаажыр, олар өскелерге үлегер болур ужурлуг. 

 Сүт-Хөл кожуун чагыргазының даргазы Дайынчы Ондар башкыларның сүмелээни төлевилел хөйнүң деткимчезин алганын демдеглеп, 8 муң чурттакчылыг кожууннуң 99 хуузу тывалар болгаш, орус дылда чугаалажыры элээн кудуку деңнелде келгенин чугаалаан. «Кожуунда чурттап турар эвээш санныг буряттар, каракалпактар дээш, өске-даа чоннар тыва дылда чугаалажып эгелээн. Аныяк-өскен чүгле тыва дылында чугаалажыр. Ынчангаш чурттакчы чонга орус дылда чугаалажыр хүннү чарлаанывыс ол» - деп ол чугаалаан. 

 Сүт-Хөл кожуунга «Орус дыл хүнү» орус литератураның классиктериниң чогаалдарын номчуурунуң мөөрейи-биле эгелээн. Аңаа көдээ школаларның өөреникчилери, оларның ада-иелери, идепкейлиг аныяктар, хоочуннар киришкен. Суг-Аксы суурнуң Культура бажыңының улуг эвес сценазынга орус поэзияның эртинелери — Александр Пушкинниң, Михаил Лермонтовтуң, Федор Тютчевтиң, Сергей Есенинниң, Афанасий Феттиң болгаш өске-даа классиктерниң шүлүктери чаңгыланып турган.  

 Киржикчилерниң бирээзи, Ак-Даш школазының тоску клазының өөреникчизи Анжелика Донгак Марина Цветаеваның «Мне нравится, что Вы больны не мной» деп шүлүүн шилип алган. Кожууннуң өөредилге эргелели поэзияга хандыкшылдың эгези бо хемчегден эгелээн деп санаан. 

 Кожуунда орус дылдыг чаңгыс кижи, дээди категорияның информатика башкызы Андрей Терентьев Суг-Аксы ортумак школазынга сентябрь айда, Тываның Баштыңының көдээ черже ажылдап чоруп турар орус дылдыг башкыларга грант деткимчезин көргүзериниң дугайында төлевилелинге дүүштүр ажылдап келген, ол Орус дыл хүнүн неделя санында эрттирип турарын чогуур үезинде алдынган эргежок чугула хемчег деп санап турар. «Улуг кижилер-биле орус дылга чугаалажыры хала чок, чүге дизе оларны республикадан дашкаар, соңгаартан келген специалистер - орус башкылар башкылап турган. А уруглар-биле байдал берге, ылаңгыя эге школада. Эге класстарга кичээл эрттиреринден ойталадым, уругларның хөй кезии билбес-тир. Улуг класстарда байдал чүгээр. Оолдарның билии эки-даа бол, ону үндүр чугаалап шыдавазы - чидиг айтырыг ол» - деп башкы чугаалаан. 

 Андрей Терентьев чуваш сөөктүг, өг-бүлези-биле кады 13 чыл бурунгаар Волгадан көжүп келген башкы. Ооң өөнүң ишти, орус дыл башкызы, ол Ак-Довурактың школазынга 10 хире чыл ажылдаан. Андрей Николаевичини Сүт-Хөлче чалаарга, ол ойталап шыдаваан, ам грант деткимчезиниң негелдезин езугаар Суг-Аксы школазынга 5 чыл ажылдаар сорулгалыг. Орус дылдың Сүт-Хөлге баштайгы хүнүнде Андрей Терентьев бодунуң аныяк коллегаларынга информатика талазы-биле ажык кичээл эрттирген. Кичээлдер үезинде школаның эки өөреникчизи Челээш Ховалыг ылгалган. Тоску классчы эки номчуттар болгаш орус дылды чогуур деңнелде билир. Алызы барып эмчи институдунче кирер күзелдиг. 

 Ол хүн кожууннуң уруглар садтарынга болгаш школаларынга аңгы-аңгы конкурстар, хөглүг оюннар болган, оларның киржикчилери каяа-даа орус дылга чугаалажып турганнар. Кожуун чагыргазы ол хүнгү хуралын база орус дылга эрттирген. 2016 чылда бот-башкарылга органнарының мурнады хөгжүдер сорулгаларлыг инвестиция айыткалын орус дылга сайгарганнар. Орус дыл хүнүн муниципалдыг өске-даа, орус дылды ховар ажыглап турар тургузугларга эрттирери планнаттынган. Эгелээн бо төлевилел узун хуусаалыг болур ужурлуг деп башкылар санап турар.