Тываның Баштыңының инвестицияга хамаарышкан айыткалының кол чүүлү - инвесторларга таарымчалыг байдалдарны тургузары

 Ноябрь 18-те республика чазаанда Экономиктиг чөвүлелдиң хуралында Тыва Республиканың Баштыңы Инвестиция айыткалынга регионда инвестиция байдалын болгаш инвестиция политиказын экижидеринче угланган комплекстиг хемчеглерниң дугайында илеткээн. Аңаа үнелелдерни дараазында удуртукчулар берген.

  - Тываның Баштыңы регионнуң инвестиция сонуургалынче онза кичээнгейни углап, дыка хөй чүүлдерни кылып турар. Чазактың болгаш Дээди Хуралдың талазындан нормативтиг-эрге-хоойлу баазазы-биле ону быжыглап турары эки. Тываның иштики курлавырлары болгаш арга-хоргалары бар болганындан, үлетпүр хөгжүлдези демдеглеттинген. Үлетпүр таварыштыр республиканың хөгжүлдезинче улуг күжениишкиннерни кады салыр херек. Чижээлээрге, Айыткалда адаттынган, бүдүрүлгези катап тургузуушкунда Ак-Довуракта даг-дүгү комбинадын алыылыңар. Хандагайтыже угланыышкынын өскерткен М-54 федералдыг орук республиканың экономоктиг хөгжүлдезинге, бүрүнү-биле инвестиция байдалынга улуг салдарлыг. Инвесторларны хаара тудар дээш муниципалдыг эрге-чагыргалар ажылын күштелдирер ужурлуг. Инвестицияларны хаара тудар ажылды сайгарары-биле ай санында «инвестиция шагын» эрттирер даалганы берди. Муниципалдыг тургузугларның ажыл-чорудулгазының дээштиин саң-хөө акша-хөреңгилерин хаара тутканындан ам үнелээр. Ону кончуг шын деп санаар мен. 

 Михаил Иусов, Бии-Хем кожууннуң чагырга даргазы, «ТР-ниң муниципалдыг тургузуглар чөвүлели» ассоциацияның удуртукчузунуң оралакчызы: 

 - Тываның Баштыңы инвестиция байдалын экижидериниң угланыышкыннарын тодаратты, чижээ, баштайгы чылында үндүрүг чиигелделериниң дугайында. Инвесторларны республика иштинден эвес, а дашкаардан тыварын бистерге онаады. Бистиң Бии-Хем кожуунга тууйбу заводунуң төлевилелин боттандырар дээш, үш чыл чадаштым. Инвестор бар, хууда байдалдар ужун, ол арай ара турупту. Черни тускайлаан, заводтуң тудуу удавас эгелээр. Ооң боттанып эгелээрин манап тур бис. Өске угланыышкын – туризм. Херечизи мен-дир мен, Ак хөл псориазты эмнептер эм шынарлыг деп. Хөлдүң малгажы ол аарыгдан бичии уругну эмнеп каан. Эрик кыдыының зоназын ап, эмнээшкин профилакторийин организастаар инвестор маңаа херек. Боттарывыс муниципалитеттер, чүү дээр ийик, шурааш, бананны чедип алыр ужурлуг бис. 

 Даваа-Церин Иргит, Тыва Республиканың инвестицияларны хаара тударының болгаш камгалаарының талазы-биле агентилелдиң директору: 

 - Тываның Баштыңының инвестицияга хамаарышкан айыткалының кол чүүлү - республикаже кээр инвесторларга таарымчалыг байдалдарны тургузары-дыр. Ындыг инвесторлар бөгүнде бар. Ынчангаш бистиң агентилелдиң мурнунда ажылдың дыка улуг фронтузу тургустунган. Өске структуралар-биле кады ажылдажылга талазы-биле системаны ажылдап кылдывыс. Инвестиция айыткалында айыттынганында дег, бистиң агентилел «чаңгыс соңга» чуруму-биле ажылдап турар, инвестор бүгү инстанцияларже маңнап турбайн, чугула херек бүгү информацияны бистен алыр. Агентилел амгы үеде партнерлар четкизин тургузары-биле ажылдап турар, оларның аразында муниципалдыг тургузуглар база бар. Чоокта чаа анкеталарны чоруттувус – кожууннарның сайгарлыкчыларының инвестиция арга-шыдалының талазы-биле соцайтырыгларны. Инвестиция төлевилелдеринче тус черниң сайгарлыкчыларын база хаара тудар бис. 

  Аяс Монге, Тываның Садыг-үлетпүр палатазының удуртукчузу, сайгарлыкчы:

  - Херек кырында 2015 чылдың январьда ажылдап эгелээн-даа болзувусса, бистиң ажылывысты демдеглээни дээш Шолбан Валерьевичиге четтирдивис. Бистиң республика биле Моолдуң аразында бараан саарылгазын көвүдедир деп сорулганы мурнувуста салган бис. Бо чылын бистиң сайгарлыкчыларывысты Кыдат болгаш Моолче бизнес-миссияларже идепкейлиг чорудуп эгеледивис. Бистиң бизнезивисте даштыкы бараан саарылгазын улгаттырарынга салдарны чедирер кожа чурттарның сайгарлыкчылары-биле ажылдар шапкынчаан. 

 Моол биле Тываның аразында виза чок аргыжылга бистиң сайгарлыкчыларывыска немелде деткимче болуп турары дыка эки. Айыткалда инвесторлар-биле идепкейлиг ажылдаары чугула дээнин база катап демдеглекседим. Боттарының төлевилелдерин таныштырып, аңгы-аңгы шөлдерге камгалаар херек, чижээ, чылдың эртип турар «Крым инвест»-ке. Бо угланыышкын-биле шимчээр херек деп, Тываның Баштыңының билип турары дыка өөрүнчүг-дүр. Садыг-үлетпүр палатазы болганывыста, күрүне-хуу эштежилге угланыышкынын бүгү талазы-биле деткип, кады ажылдаар бис.

 Өвүр, Эрзин, Тес-Хем кожууннар дээн ышкаш, кызыгаар территориялар-биле ажылдап, сайгарлыкчылар-биле чугаалаштывыс. Бистиң специализивис Бизнес-инкубаторда коллегалары-биле кады кожууннарже үнүп, чер-черлерге консультацияларны эрттирип турар. 2016 чылдың эгезинде шупту кожууннарже үнүп эгелээр боор бис. 

 Кожууннуң чидиг айтырыгларын болгаш бурунгаар хөгжүлдезин эки билир, инвестиция төлевилелдери болгаш инвесторлар-биле ажылдаар харыысалгалыг специалист кижини муниципалитеттер боттары аңгы тургузар ужурлуг деп санаар мен.