РФ-тиң Чазааның Даргазының оралакчызы Александр Хлопонинниң удуртулгазы-биле эрткен арга-арыг өрттериниң талазы-биле селектор хуралга Тываның баштыңы берге айтырыгларны айыткан

   Июль 14-те Россия Чазааның Даргазының оралакчызы Александр Хлопонинниң удуртуп эрттиргени 2015 чылдың өрт айыылының түңнелдерин база арга-арыгда өрттер байдалын сайгарган селектор хуралга Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол киришкен.  

  Шолбан Кара-оол регионда оперативтиг өрт айыылының байдалынга хамаарыштыр, чаъстар соонда өрттерниң саны кызырылганын илеткээн. Ындыг болзажок сөөлгү бо хонуктарда хүннеп, агаарның катап изип эгелээни-биле, серемчилелди кошкадып болбас дээрзин демдеглээн. 

  Республика Баштыңы элээн каш ажылчын айтырыгларже кичээнгейни база угландырган:  «Россияның арга-арыг ажыл-агыйының удуртукчузу Иван Валентикке бистиң республикавыска боду келгеш, өрттерни өжүрери-биле холбашкан организастыг хөделиишкиннеривиске эки үнелелди бергени дээш өөрүп четтирдим. Бисте ам-даа онза байдал чуруму хевээр арткан болгаш, арга-арыгже кижилерниң кирерин кызыгаарлаан. Бодум бүгү девискээрлерни кырындан хайгаарап көрдүм. Специалистерниң чугаалап турары дег, арга-арыгда өрттер кургаг чаңныктар дүшкенинден өөскүп турарынга бүзүредим. Бо хүнде тос өрт хып турар. Чаъстың ачызы-биле ону өжүрүп болур арга бар. Ындыг болзажок база катап кургаг изиг агаар тургустунганын демдеглейн.   

  База ол ышкаш РФ-тиң Агаардан арга-арыг камгалалының удуртукчузу Владимир Гришинге мөөңнээшкин ажылдарынга киржип, бистиң-биле кады турганы дээш четтирдивис. Улуг өрттерже федералдыг курлавырдан 224 кижини хаара туткан. Республиканың чурттакчылыг черлерин өрттен камгалаар талазы-биле хемчеглерже онза кичээнгейни эгезинде-ле угландырган бис. Регион бюджединден чарыгдалдары хөй болганындан Б-200 тускай самолет турар, ындыг болзажок чугула херек апарган таварылгада ажыглаарынга белен. Ынча хөй акша-хөреңги бисте чок дээрзин билир силер. Бо хүнде байдал чогумчалыг. Мээң көрүжүм-биле бүгү-российжи ужур-уткалыг ажылчын айтырыгларга доктаап көрейн. 

    Бирээде, Тываның арга-арыг фондузу 10 млн. гектар ажыг. Ол девискээрлерниң хөй кезии кижи буду дээп көрбээн черлер. Ындыг черлерге өрт хып үнер болза, баштайгы шактарда, бирги хүнде ону өжүргени дээре. А артканында демиселди анаа-ла чорудар апаар. Ынчангаш өрттүң эгелээнин дораан тода эскерип каар авиамониторинг чорудар дериг-херекселдиг болуру чугула. Аңаа көрдүнген 27 млн. рубль шупту чарыгдаттынган. Россияның арга-арыг ажыл-агыйының санаашкыны-биле Тываның девискээринге эвээш дизе 130 млн. рубль херек. Ол талазы-биле сайгарылганы Россияның арга-арыг ажыл-агыйының удуртукчузу-биле кылган бис. Байдалды ол кончуг эки билген болгаш деткимчени көргүзер дээрзинге идегээр мен. 

   Ийиде, чер-черлерде арга-арыг тургузуунуң дугайында чугаалаксап тур мен. Бисте, чүгле чаңгыс Тожу кожуунда безин 3 млн. гектар ажыг арга-арыг фондузу бар. Ында 10 муң хире кижи чурттап турар. 1984 чылдан бээр арга-арыг тургузуунуң талазы-биле чаңгыс-даа ажылдар чоруттунмаан. А кажан өрттерни өжүрер дугайында чугаа эгелээрге, кандыг арга-арыг өрттенип турары база канчаар хөделир дугайында билиишкин чок болур-дур. Чамдыкта даап бодаашкын-биле хөделир апаар-дыр. Арга-арыгда кандыг үнүш, ыяш аймаа үнгенин билип албайн, өрттү өжүрерде удуртур шиитпирлер хүлээп алыры дыка берге. Арга-арыг тургузуунуң талазы-биле ажылдар чокта, өрттүң чедирген когаралын санаары база болдунмас. Ынчангаш ол айтырыгны өөренип көөрүн диледим. 

   Өрттерни кырындан ужудуп, өртчүлерни көрдүм. Оларның идик-хевин, дериг-херекселин көргеш… Ажылдакчыларны дерип-чепсеглээриниң нормативтери езугаар чогуур дериг-херекселдер-биле хандырарынга деткимчени көргүзерин диледим. Оода-ла эң-не берге участоктарда ажылдап турарларны. Беш өрт-химиктиг станцияны тургузарынга 23 млн. рубль негеттинер. Россияның арга-арыг ажыл-агыйы ол программаны чогуур деңнелде боттандырып турар, бистиң регионга база дузаны кадарын диледим. Өрт өжүрер дээш триколуг бар чыдар ооддарны көөрге, коргунчуг-тур. Боттарывыстың бар-ла акшавыс-биле шупту чүвелерни садып ап турар бис, ынчалза-даа ол чедишпес. 

   ОБЯ биле Камгалал яамыларынга авиатехника-биле биске дузалааны дээш четтирдивис. ОБЯ-ның чамдык вертолеттары септелгеде турган. Россияның ОБЯ-зының Сибирьде регион төвүн чепсеглээринче, вертолеттарның байдалынче, кичээнгейни углаарын диледим. А ОБЯ биске деткимчени доктамал көргүзүп турар. Александр Геннадьевич, деткимчеңер база кичээнгейиңер дээш четтирдим». 

   РФ-тиң Чазааның Даргазының оралакчызы Александр Хлопонин: «Четтирдим, Шолбан Валерьевич. Силерниң көдүрген айтырыгларыңарны шуптузун дыңнадым. Шынап-ла, авиатехника биле парыгывыс шагда-ла эргижирээн. Ынчалза-даа Сибирьде, Красноярскиде ОБЯ-ның регионнар аразының төвүнде чогуур техника шупту бар. Дээштиг кады ажылдажылганы чорудар болзуңарза эки эки боор.

  Статистика-биле алырга Тывада арга-арга өрттериниң чылдагааны кижилерниң хараазындан болуп турарын Александр Хлопонин демдеглээн. Хоойлу-чурум органнарының ажылын күштелдирерин айыткан. 

   «Росгидрометтиң демдеглээни-биле чоокку үелерде айыылдың бедик деңнелин көрүп тур мен. Агаарның ортумак температуразы - кадар 27, дүне – кадар 14 градус болур-дур. Серемчилелди кошпатпас херек. А силерниң бо дилеглериңерни, Шолбан Валерьевич, кады көөр бис. Акшаландырыышкын айтырыын база. Бо сезоннуң эрткениниң түңнелдери-биле Президентиге ийикпе азы Чазак Даргазынга чыглып, бүгү хамаарылгаларны эде көөр бис» – деп, Александр Хлопонин чугаалаан.