Улуг шуурган соонда…

Сибирьниң регионнарынга нептерээн улуг шуурган Тываны база ойбаан. Yзүк-соксаал чок хаттың, дүвүнүң соонда республиканың барыын кожууннарының оруктарын хөме алган, малчын турлагларже чедери берге апарган. Ол талазы-биле ажылдың канчаар чоруп турарын республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолга илеткээн.
  Бир дугаарында эң ырак-узак кожуун болур Мөңгүн-Тайгада байдалдың дугайын таныштырган. Кожуун төвү биле Кызыл-Хая суурнуң аразында орук март 6-да хагдынган, «Малчын» КУБ-туң 23 малчыннар турлаанче баар арга чок апарган. 
   Мугур-Аксындан Кызыл-Хаяже баар орукту аштап кылыры дыка нарын болган, «Мөген-Бүрен» КУБ-туң директору Өшкү-Саар Ооржак хар аштаар техника чок хирезинде, орукту хол-биле аштаар ажылды организастап шыдаан. Ооң уламындан ийи суурнуң аразында аргыжылга кыска хуусаада катап тургустунган. 
   Агаар-бойдустуң ол аажызы малчыннарга база улуг дүвүрелди болдурган. Хат-шуурганда одарже үндүрер арга чогундан үш хонук дургузунда безин малды аалга тургузар ужурга таваржып турган. Чамдык малчыннар хоюн одарладып үндүрүптерге, ону хат тарадыр сывыртай берген, оларның чамдыктары доңуп өлген. Баш удур санаашкын езугаар алырга, кожууннуң ажыл-агыйлары 70 хире баш мыйыстыг бода малды, 100 хире баш хой-өшкүнү чидирген. 
    Ындыг турбуже малдың массалыы-биле өлүп хораар чоруун кожуун чагыргазы болгаш ажыл-агыйларның удуртукчулары болдурбайн барып шыдаан деп, көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем сайыдының оралакчызы Сергей Оюн демдеглээн. Олар специалистерни болгаш чурттакчыларны организастап тургаш, малчыннар турлагларынга суланы «Урал» машиналарга, аъттарга чедиргеннер. Чамдык таварылгада мал чеми урган шоодайларны кижилер боттары чүктеп чедирип турган. Амгы үеде көдээ аалдарда байдал чогумчалыг, ында чурттап турар кижилерниң аъш-чеми четчир. 
   Амгы үеде Көдээ ажыл-агый яамызының, Роскөдээхайгаарал, ветеринария албаннарының специалистери мал-маганның өлүп хораар чоруунуң байдалын хынап турар. 
   Улуг шуурган Бай-Тайга кожууннуң девискээринге база каш хонук үргүлчүлээн. Тээли биле Кара-Хөл суурларның аразында орук бир неделя дургузунда хааглыг турган. Эрткен чылдагы Наадымга тиилекчи болган бай-тайгажыларның садып алганы бульдозери улуг дузаны чедирген, февральда Кара-Хөлдүң малчыннары 17 тонна фуражты чедирип алган. Өске кожууннарда кыштаглаашкын чогумчалыг эртип турар деп, Сергей Оюн демдеглээн. 
   Республиканың ажыл-агыйларында байдалды доктаамал контрольга тудар херек деп, Шолбан Кара-оол айыткан. Ылаңгыя ырак болгаш чедери берге черлерде малчыннарже онза кичээнгейни салыр херек дээрзин онзалап демдеглээн. Байдалдың дугайында хүннүң-не аңаа дыңнадып турарын ол харыысалгалыг ажылдакчылардан негээн. 


"Шын" солун № 30 2013 чылдың март 14, четверг.