Февраль 23-түң байырлалы кажан тывылганыл?

1919 чылдың январь 10-да Ажылчын-тараачын Кызыл Ар­мия­ның (РККА-ның) Дээди шериг инспекциязының даргазы Николай Подвойский Бүгү-эвилелдиң Төп Күүсекчи комитединче ча­гаа чоруткан. Ол «Улус Комиссарлар чөвүлелиниң Ажылчын-тараачын Кызыл Армияны тургузарының дугайында шиит­­­пири январь 28-те бир чыл болур. Кызыл Армияның тургустунган хүнүн январь 28 деп санап, демдеглезе эки боор» деп саналды киирген.

Ооң саналы озалдап келген болгаш ону чүгле январь 23-те сайгарып чугаалашкан. Саналдың озалдап келгени-биле ол дилегни хандырбас деп шиит­пирни Төп Күүсекчи комитет үндүрген. Ындыг турбуже январь 24-те Москва Совединиң президиуму «Кызыл Армияның тургус­тунган хүнүнге алдар кылдыр байырлалды тургузарының дугайында» шиитпирни үндүрген болгаш ону Кызыл белек хүнү—февраль 17-биле капсырлаштырган. Бир-тээ февраль 17 понедельник хүнү болганда, ажыл хүнүнде байырлал эрттирбезин барымдаалааш, чоокку дыштаныр хүн февраль 23-тү шилип алган.

Ынчан «Правда» солун мын­­ча деп дыңнаткан:  «Кызыл белек хүнүн тургузарын февраль 23-че шилчиткен. Ол хүн хоорайларга болгаш фронтуга Кызыл Армияның январь 28-те тургус­тунган хүнүн байырлаарын организастаар».

Ооң соонда ол байырлал уттундура берген, чүгле 1922 чылда катап көстүп келген. Ол хүннү Кызыл Армия хүнү кылдыр албан-езузу-биле чарлаан. Ооң соонда чылдарда февраль 23-тү ССРЭ-ге Совет Армияның болгаш Шериг-Далай Флодунуң хүнү — бүгү чоннуң байырлалы кылдыр санаар апарган.

1923  чылда   Ажылчын-та­­ра­а­­­чын Кызыл Армияның 5 чылын калбаа-биле демдег­лээн болгаш февраль 23-түң байырлалы нептереңгей апарган. Чогум ол хүннү чүге шилип алганын бадыткаар деп оралдажыышкыннар ынчан-на тып­тып келген. Бир дугаарында февраль 23-тү Кызыл Армияны тургузарының дугайында Бүгү-эвилелдиң Төп Күүсекчи ко­митединиң 1923 чылдың ян­варь 18-те шиитпирин парлаан хүн деп санаан. 1923 чылдың февраль 5-те революс­туг шериг чөвүлелиниң дужаалында мындыг одуруглар бар: «Дайзыннарның халдаашкынындан ажылчыннарның болгаш тараачыннарның чазаа чепсектиг күштерни тургузарының эргежок чугулазын 1918 чылдың февраль 23-те чарлаан». Ол-ла чылын «Шериг бодал болгаш революция» деп журналга февраль 23-те Кызыл Армияның баштайгы кезээ тургустунган, ол соңгу-барыын угланыышкынга де­миселге киржип турган деп бадыткал парлаттынган.

Дараазында  чылын «Военный           вестник» журналга Ленинниң Кызыл Армияны организастаарының дуга­йында 1918 чылдың январь 25-те (28-те) декрединге февраль 23 деп меге хүн айытканын бадыткап, ооң хоолгазын парлаан. Ол үеде тургустунган партийжи-бюрократчы аппарат 1918 чылдагы бужар чүүлүн чажырары чугула болганындан езулуг хүннү өскерткен деп эртемден В. Миронов тайылбырлаан.

1933 чылда РККА-ның 15 чылынга тураскааткан байырлыг хуралга Клим Ворошилов «РККА-ның тургустунган хүнүн февраль 23-че кииргени частырыг азы тайылбырлаары берге чүүл болган, ол төөгүнүң ай-хүнүнге чүүлдешпейн турар»--деп чугаалап турган.

1942 чылдың февраль 23-те Сталинниң ат салган дужаалынга ол хүнге хамаарыштыр шиитпирлиг одуруглар кирген. Кызыл шеригниң хүрээлеңинге бир дугаар кирген аныяк отрядтар 1918 чылдың февраль 23-те Псковтуң болгаш Нарваның чоогунга немец эжелекчилерни чылча шапкан. Ынчангаш 1918 чылдың февраль 23 Кызыл Армияның төрүттүнген хүнү кылдыр чарлаттынган. Ооң соонда ССРЭ-ниң күрүне пропагандазы ол хүннү ынчан демдег­лээр кылдыр хөй-хөй чылдарга доктаадып тургускан.

Амгы үеде ооң орнунга Ада-чурт камгалакчызының хүнүн 2002 чылдан бээр демдеглеп турар бис. Ону РФ-тиң «Россияның да­йынчы алдарының (тиилелгелиг хүннериниң) дугайында» Федералдыг хоойлузун (1995 чыл) езугаар тургускан, ажыл хүнү эвес кылдыр доктааткан.

2006 чылдың январь 18-те Күрүне Думазы байырлалдың албан-езузунуң сөстеринде «Кы­зыл Армияның Германияның эжелекчи шериглерин тиилээниниң хүнү» деп сөстерни ап каггаш, чүгле «камгалакчы» деп кара чаңгыс билигни арттырып каан.

ССРЭ-ниң составынга турган, ХКД чурттары апарган чамдык республикалар февраль 23-тү демдеглээрин уламчылап турар.

Украинага ол чурттуң чепсектиг күштериниң байырлалын декабрь 6-да кылдыр доктааткан. Ынчалза-даа ол «чоннуң байырлалы» болуп шыдаваан. Ынчангаш 1999 чылда үнген Чарлык езугаар февраль 23 Ада-чурт камгалакчызының хүнү апарган. 2008 чылда ол чурттуң ынчангы президентизи Виктор Ющенко ол хүннү өскертир деп оралда­жыышкынны хөй удаа кылган. Ынчалза-даа февраль 23 чоннуң-даа, албан-езузунуң-даа Ада-чурт камгалакчызының хүнү бо­луп арткан.

Киргизия база Ада-чурт кам­галакчызының хүнүн февраль 23-те демдеглеп турар. Ол дыштаныр хүн. Ону 2004 чылда хүлээп алган Күш-ажыл кодекизинде айыткан. А 1997 чылдың Күш-ажыл кодекизинде ол хүннү дыштаныр деп айытпаан турган.

Казахстан Ада-чурт камгалак­чы­зының хүнүн май 7-де демдеглеп турар. 1992 чылдың ол хүнүнде Казахстанның Чепсектиг Күштери тургустунган.

РИА-Новости  агентилелдиң материалдарындан.