Тывадан «Хуулгаазын кино»

Журналистер  фестивалы «Бүгү Россия — 2014»

Октябрьның 1-ден 7-ге чедир Сочиде 18 дугаар «Бүгү Россия — 2014» журналистер фестивалы болуп эрткен. Бо чылгы фестивальдың тускай аалчызы Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол болган.

Фестивальдың хемчеглериниң аразында Тываның культурлуг, турисчи болгаш экономиктиг күчүзүнүң дугайында чараш презентация болган. Чурттуң болгаш делегейниң аңгы-аңгы хоорайларындан журналистер ону сонуургап көргеш, октябрьның 11-де Россияның составынга каттышканындан бээр 70 чылын демдеглээр деп турар Тыва дугайында хөйнү билип алганнар.

«Бүгү Россия» фестиваль — чурттуң профессионал арга-дуржулга солчулгазының шөлү, аңаа массалыг инфомация чепсектериниң төлээлери оларны дүвүредип турар темаларга хамаарыштыр ажык чугааны чорудуп, аныяк тускай эртемниглер-биле дуржулгазын үлежип, профессионал мергежилин бедидип, российжи журналистиң эрге-байдалын быжыглаар аргалыг. Бо чылын фестивальга  чугаалашкан кол чүүл – Сибирьниң кижилери, оларда шиитпирлеттинмйн турар айтырыглар болгаш онзагай болуушкуннар. Ындыг уттундурбас болуушкун – Тыва биле Россияның найыралының 100 чылы. Ол байырлалга хамаарыштыр РФ-тиң Журналистер эвилелиниң даргазы Всеволод Богданов, а ооң-биле кады 100 дээре дээн репортерлар Тывага кээп чораан.

«Тывага чораанывыс дыка ажыктыг болгаш чугула болган, чүге дизе бистер республиканың төөгүзүн, чоннуң төөгүзүн эки билбес турган бис. Республиканың найысылалынга чедир 7,5 шак иштинде узун, солун, чараш орукту эртип чорааш четтивис, хуулгаазын кинода-биле дөмей болду: агаар-бойдус, кижилер, культура. Тывага эрттиргенивис шак, хүн бүрүзү бир-ле ажыдыышкын, магадал-биле холбашкан» — деп, Всеволод Богданов сеткил ханыышкынын илеретти.

Ооң чугаазы-биле тыва аас чогаалының бөлүү «Угулза», национал оркестр-биле орус аас чогаалының бөлүүнүң демнежип күүсеткен ырлары -- нациялар аразында найыралдың үлегер чижээ, бот-боттарын эки билчириниң демдээ. Ындыг уттундурбас аян-чоруктуң соонда Богданов Россияның база бүгү делегейниң журналистеринге Тываны ажыдарын шиитпирлээн болгаш Тывадан делегацияны журналистер фестивалынче чалаан.

Тывадан аалчылар хол куруг четпээн. Кино залынга организастаан улуг эвес делгелгени кайгамчык сонуургаан, көрүкчүлерге ол Тыва биле Россияның төөгүзүнче аян-чорук болганы чугаажок. Скиф хааннарның костюмнары, хол-биле кылган ус-шеверлел ажылдары, национал эртине -- тыва улустуң хөгжүм херекселдери хамыкты магадаткан, а тыва уран чүүлдүң тергиин артистери чыылганнарга аян тутканын утпас бис.

Делегейде алдаржаан хөөмейжи Андрей Монгуш күүселдезиниң мурнунда хомус деп кайгамчык хөгжүм херекселиниң дугайында чугаалап берди. Хөөмейлевишаан, хомуска ойнаарга, кижиниң сагыш-сеткили сөстер-биле дамчыттынмас таалалды ап, хей-аът кирип, кайгамчык күш-энергияны алыр-дыр.

 Республика Баштыңы Шолбан Кара-оол Чазак кежигүннери даргалар чондан үнген бис дээрзин утпазын дээш олар кабинеттериниң хүндүлүг дөрүнге игил – национал хөгжүм херекселин азып алыр дужаалды үндүрген ышкажыл.

Статистиканың көргүзүглери-биле алырга, Тыва өске регионнар-биле деңнээрге, ядыы республика болуп артып-даа турар болза, ам безин тывалар бештен эвээш эвес ажы-төлдүг болуксаарлар. Республиканың демографтыг-даа, экономиктиг-даа күчү-шыдалын долузу-биле ажыдары ам-даа оларның мурнунда салган сорулгазы дээрзин Шолбан Кара-оол демдеглээн. Республика хөмүр-даштың болгаш алдынның курлавырлары-биле байлак. Ынчалза-даа Тываның эң кол байлаа ооң күш-ажылчы кижилери дээрзин  республика Баштыңы онзалап айытты. Тываның чурттакчыларынга кым кандыг нацияныы дээрзи дөмей-ле, ол айтырыг чогумчалыг байдалда.

Экономикага хамаарыштыр чугаалаар болза, Тыва Россияның деткимчези-биле эң-не чоокку үеде бут кырынга быжыгар сорулгалыг. РФ-тиң Камгалал яамызы Кызылда аэропорттуң самолеттар ужуп үнер болгаш хонар оруунуң тудуунуң деткикчизи болган, ол ажыглалга кире бээрге, Москвадан болгаш өске-даа хоорайлардан дорт рейстерни Тыва хүлээп алыр аргалыг апаар. Кызыл—Курагино демир-орук тудуун эгелээр шиитпир чурттуң Чазак деңнелинге хүлээп алдынган. Транспорт оруун четкизинче 87 млрд. рубльди аңгылаан, арткан акшалар инвесторларның чээлизи болуп турар.

 Республика бөгүн-даа российжи өске регионнарны эът болгаш сүт-биле хандырып шыдаар. Муң малдыг малчыннар улуг хүндүткелде болгаш шаңнал-макталда, оларга тускай чиигелделер база көрдүнген. Ынчангаш «Пармезанның чогу биске коргунчуг эвес» деп, республиканың Баштыңы чоргаарал-биле чугаалады.

Амгы үеде республиканың чурттакчы чонунуң үш кезээ – чүс ажыг чоннарның болгаш националдарның төлээлери, олар үндезин чурттакчылар-биле бир демниг болуп, келир үези дээш язы-сөөк ылгашпайн ажылдап-чурттап турар.

Россия биле Украинага хамаарыштыр националдар аразының хамаарылгаларының чөрүлдээлиг байдалы журналистерниң мурнады чырыдар айтырыы дээрзин Шолбан Кара-оол онзалап демдеглээн.

Оон аңгыда республика Баштыңы  Богдановтуң хөй журналистер-биле Тывага кээп чорааны дыка эки салдар чедиргенин, Тываже, ооң чараш бойдус-чурумалынче, национал эртинелеринче кичээнгей бедээнин онзалап айыткан.

Ирина Дружинина.

Федерал Парлалга.Сибирь.