Байырлал-биле!

Байыр чедириишкиннери

Эргим чаңгыс чер-чурттугларывыс, республиканың хүндүлүг аалчылары!

Төөгүлүг улуг ужур-дузалыг, тыва чонга уттундурбас болуушкуннар ооң үндезини болуп турар байырлал-биле — Тываның Россия-биле демнежилгезиниң болгаш республиканың найысылалы Кызыл хоорайның үндезилеп тургустунганының 100 чылы-биле сеткиливис ханызындан байыр чедирип тур бис.

Идеологтуг көрүштүң уржуундан дыка үр үениң дургузунда бо байырлал дугайында ыыттавайн келген. Ындыг турбуже Тываның салым-хуузунуң төөгүзүнге  ооң ужур-дузазы чугула болгаш улуг болуп келген.

1914 чыл болгаш Россияның хайгааралы Тывага чаа амыдыралдың эгезин салган үе болур. Россияның хайгааралынга болгаш ооң дузазы-биле бистиң өгбелеривис 100 чыл бурунгаар хөй-хөй чүс чылдарда бир дугаар чаңгыс аай чон кылдыр каттыжып, бодунуң девискээрин тургузуп, бодунуң дылын болгаш бодунуң культуразын камгалап алган. Тыва күрүнениң баштайгы дазылы ынчан тургустунган, ооң соонда бот-догуннаан республика көстүп келген.

Эрткен 100 чыл бистиң чоннарывыска бөдүүн эвес болган. Төөгүнүң байдалдары--революциялар-биле, дайыннар-биле, Совет Эвилелиниң бузулганы-биле, экономиктиг буураашкыннар-биле эвилелдиң быжыын чаңгыс эвес удаа хынап келген.

Ынчалза-даа бистиң ниити бажыңывыс буступ дүшпээн. Харын-даа улам улгадып, оон-даа быжыг апарган. Бистиң өгбелеривистиң Россияны шилип алганы кара чаңгыс шын шиитпир болганын ол көргүзүп турар.

100 чыл--төөгүнүң хемчээли-биле алыр болза, улуг эвес хуусаа. Ынчалза-даа ол чылдарның дургузунда дыка хөй чүүлдер кылдынган. Тыва Россияның амыдыралының делгеминче каттыжып кирген. Бистиң чоннарывыстың демнежилгези сагыш-сеткил-даа, хан-дамыр-даа талазы-биле езулуг чаңгыс демниг, акы-думалышкы чорук болган.

Мал ажылдыг республикадан бедик эртем болгаш культурлуг күчүлүг агроүлетпүр региону кылдыр тургустунарынга Россия Тывага дузалаан. Россияның Президентизи Владимир Путинниң, Чазак Даргазы  Дмитрий Медведевтиң, камгалал сайыды Сергей Шойгунуң деткимчези-биле дыка хөй угланыышкыннарга мурнакчылар кылдыр санаттынып турар бис. Ол көдүрлүүшкүннүң базымы чыл санында немежип турар. Юбилей бүдүүзүнде чурттуң сайзыралынга улуг рольду Тывага онаап турар төлевилел Россияда ажылдап эгелээн.

Эргим чаңгыс чер-чурттугларывыс! Силерниң кижи бүрүзү Тыва дээш бо хүнде онза чоргаарланыр болзун. Ооң төөгүзү чоргаарланырынга төлептиг. А бис бодувустуң төөгүвүске төлептиг болур ужурлуг бис.

Силерге аас-кежиин, кадыкшылды болгаш чаагай ажыл-херектериңерге болгаш эгелээшкиннериңерге чедиишкиннерни күзедивис!

Тыва Республиканың Баштыңы Ш. Кара-оол.

Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң)  Даргазы К. Даваа.

***

Тываның хүндүлүг чурттакчылары болгаш эргим аалчылары!

Тыва чоннуң өөрүп демдеглээр байырлалдарының бирээзи--малчыннарның «Наадым» байырлалы-биле сеткиливис ханызындан байыр чедирерин чөпшээреп көрүңер!

Тываның болгаш Россияның демнежилгезиниң 100 чылынга тураскааткан юбилейниң байырлалдарынга дүүштүр 2014 чылдың Наадымын демдеглеп тура, малчын араттың овур-хевири чокта Тываның төөгүзүн бодаары безин болдунмас дээрзин утпас ужурлуг бис. Мал ажылы чүс-чүс чылдарның дургузунда тыва чоннуң амыдыралының үндезинин тургузуп, ооң культуразын болгаш кайгамчык болгаш катаптаттынмас национал чаңчылдарын хевирлеп келген. Материалдыг болгаш угаан-бодал эртинелерин кадарчы кижиниң күш-ажылы-биле тургузуп келген.

Араттарның идепкейлиг национал-хосталгалыг шимчээшкини Урянхай крайга Цин империязындан хамаарышпас чорукту чедип алырынга, 1921 чылда Азияның төвүнге баштайгы бот-догуннаан күрүнени--Тыва Арат Республиканы тургузарынга шиитпирлиг рольду ойнаан. Малчын чорааннарның аразындан тыва үлетпүрнүң, транспорттуң болгаш харылзааның национал кадрлары үнгүлээн. Араттарның уруглары баштайгы тыва башкылар, эмчилер, эртемденнер, чогаалчылар болгаш журналистер, уран чүүлдүң бедик мергежилдиг ажылдакчылары болгулааннар.

Малчын кижиниң күш-ажылы бөгүн-даа республиканың экономиказынга улуг рольдуг болуп турар. Наадымны демдеглеп тура, өгбелерниң чүс-чүс чылдарда мөөңнээн арга-дуржулгазын ажыглавышаан, бөгүнгү Тываның чаагай чоруун хандырып турар кижилерге ханы хүндүткелди болгаш өөрүп четтириишкинни илергейлеп турар бис. Боттарының күш-ажылчы эрес-шудургу чоруу-биле эң эки түңнелдерни чедип ап турар, оларның ачызында Тыва мал бажын өстүрериниң талазы-биле Сибирьниң регионнарын мурнап турар малчыннарга онза хүндүткел болгаш мактал. Ындыг кижилер барда бистиң төрээн суурларывыс бай-шыырак, чаагай кежиктиг болгаш чечектелиишкинниг апаар.

Республиканың агроүлетпүр комплекизин сайзырадырынга 2007 чылдан бээр бүгү деңнелдиң бюджеттеринден ниитизи-биле 2,7 миллиард рубльди шилчиткен. Күрүне деткимчезиниң хемчеглериниң ачызында Тываның көдээ черинде мал бажы, мал продукциязының бүдүрүлгези доктаамал өзүп, биче болбаазырадылга бүдүрүлгелери тургустунуп, сүт-бараан болгаш өг-бүле фермаларын тургузар, эъткир малды, уксаажыдылга херээн, фермер, арат ажыл-агыйларын хөгжүдер талазы-биле планнар күүсеттинип турар.

Силерге, мал ажылының ишчилеринге--хуу дузалал ажыл-агыйларының ээлеринге, могаг чок күш-ажылы-биле көдээни сайзырадырының, республиканың чонунуң чаагай чоруун бедидериниң программалары күүсеттинип турар фермер ажыл-агыйларының болгаш көдээ ажыл-агый бүдүрүлгелериниң удуртукчуларынга, ажылдакчыларынга болгаш специалистеринге күдүк базып мөгейип тур бис!

Эргим чаңгыс чер-чурттугларывыс болгаш республиканың аалчылары! Байырлал хүннеринде силерге кайгамчык сеткил-хөөнү болгаш моон соңгаар чедиишкинниг ажылды, быжыг кадыкшылды, даартагы хүнге бүзүрелди, аас-кежиин болгаш чаагай чүүлдерни күзедивис!

Тыва Республиканың Баштыңы   Ш. Кара-оол.

Тыва Республиканың Дээди Хуралының (парламентизиниң) Даргазы К. Даваа.