Кайы хире чоруп турарыл?

Россия биле Тываның демнежилгезиниң 100 чылы болгаш Кызыл хоорайның тургустунганындан бээр 100 чылынга уткуштур кылып турар тудугларның амгы үеде байдалын сонуургап көрээлиңер. Бо талазы-биле ТР-ниң Тудуг болгаш коммунал ажыл-агый чаартылгазының яамызының дыңнадып турары-биле алырга мындыг: 

Тываның хөгжүм-шии театрының чаартылгазы. Тудуг ажылдарынче 2013 чылда 90 000,0 муң рубль көрдүнген. Федералдыг бюджеттен – 63 100,0 муң рубль, республика бюджединден – 26 900,0 муң рубль. Тудуг албан чери – КБУ «Капитал тудуг эргелели». 2014 чылдың февраль айда сценаның тудуу доозулган. Театр чанында сесерликтиң чаартылгазы адакталып, ногаанчыдылга ажылы кидин түлүк.

Улусчу чогаадылга бажыңы. Тудуг албан чери – «Компас» КХН. Тудуг ажылдарынче 2013 чылда 85 500,0 муң рубль көрдүнген. Федералдыг бюджеттен – 60 000,0 муң рубль, республика бюджединден – 25 500,0 муң рубль. Тудугнуң төлевилели езугаар вестибюльду, биче залдарны, репетиция залын, ТР-ниң Культура яамызының өрээлдерин эде тудары көрдүнген. Иштики каасталга ажылдары болгаш даштыкы ханаларны чылыглап база национал хевир-биле каастаар хемчеглер чоруп турар. Амгы үеде чаарттынган  оран-бажыңны барык белен деп болур. План езугаар 2014 чылдың август 15-ке чедир тудуг доостур ужурлуг.

ТР-ниң Алдан-Маадыр аттыг национал музейиниң адаккы каъдының чаартылгазы.Тудуг ажылдарынче ниитизи-биле  12 000,0 муң рубль көрдүнген.  Тудуг албан чери – КБУ «Капитал тудуг эргелели». Буян-Бадыргыга тураскаалының таваан тургускан, эрги турган брусчатканы ап каапкан, кабельди көжүрген, чаа брусчатканы салыр ажылдар чоруп турар. Музейниң оран-савазының чадаларын катап чаартыр дугайында шиитпирлээн. Ийлеринге херек хөрзүннү эккелген, суггарылга системазын хынааш, тургускан, ийлерде газонну чадып эгелээн, 3000 дөрбелчин метр черде брусчатканы салган. План езугаар 2014 чылдың июль 31-ге чедир ажылдар доостур ужурлуг.

ТР-ниң культура болгаш дыштанылга парыгы. Тудуг ажылдарынче ниитизи-биле 59 000,0 муң рубль көрдүнген. Тудуг албан чери – КБУ «Капитал тудуг эргелели». Кижи кылаштаар оруктарның асфальт-бетон шывыын, сценаны, кирер черде ийи көвүрүгнүң  шывыын, «Хүреш» стадионунуң талазында ийи көвүрүгнү, парктың төвүнде фонтанны, чырыдылга чагыларын, хеме станциязының доктаар черин ап каапкан. Төп аллеяда брусчатканы салган, хемелер доктаар черниң демир конструкцияларын белеткээн,  көвүрүглерде болгаш өске-даа девискээрлерде брусчатканы салып эгелээн. Хемелер болгаш катамараннарны чагыдып каан. Административтиг оран-бажыңның серизин тудар ажылдар чоруп турар. Тудугнуң техниктиг белени – 25 хуу.

Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң оран-бажыңы. Тудуг албан чери - КБУ «Капитал тудуг эргелели». Тудуг ажылдарынче 2013 чылда 10 249,4 муң рубль көрдүнген. Эрги оран-бажыңны бускаш, чаа оран-саваны тудуп эгелээн. Черде ажылдар, бажыңның тавааның өзээн бетоннаары, дескилээри доозулган. Амгы үеде демир-бетон фундаментилерни быжыглаар, подвалдың ханаларын тууйбу-биле тудар дээш, оон-даа өске ажылдар чоруп турар. Тудугнуң техниктиг белени – 20 хуу.

Улуг-Хемниң эрик кыдыының чаартылгазы. Тудуг албан чери - КБУ «Капитал тудуг эргелели». Тудуг ажылдарынче ниитизи-биле 1 072 420, 0 муң рубль көрдүнген.  Кижи кылаштаар оруктарда брусчатканы салган. «Өдүген» аалчылар бажыңының чанында сесерликтиң шывыын ап каапкаш, брусчатканы салган.  Ногаанчыдылгага ажыглаары-биле хөрзүннү эккелген. Амгы үеде ус-шеверлер оран-бажыңының, ресторанның  тудуу кидин түлүк. «Азияның төвү» эрги тураскаалды өскээр көжүргеш, чаа тураскаалды тургузар ажылдарны чорудуп турар. «Хаан аңнаашкыны» скульптура композициязының турар черинде белеткел ажылдары база шудургу чоруп турар.

Уругларның эмнээшкин төвүнүң оран-бажыңының чаартылгазы. Оран-саваның ажыглалга белени – 80%. Тудугнуң эгезинден тура оран-саваның бодун катап тудуп, крышазын шып, соңгаларны тургузуп, инженер четкилериниң хоорзаларын салган. Иштики, даштыкы каасталга ажылдары доозулган. Амгы үеде электри дериг-херекселин ажыглаары-биле ТР-ниң Ростеххайгаарал албан черинден чөпшээрел алыр хемчеглер чоруп турар, тудугнуң техниктиг паспорттарын белеткеп эгелээн.

Кызыл хоорайның аныяктар өргээзи. Тудуг 2010 чылдың август айда эгелээн. Аныяктар өргээзиниң таваан салып, оран-бажыңның кол өзээн тургускаш, тууйбудан ханаларны туткан. Чехов кудумчузунуң талазындан суг хандырылгазының четкилерин шөйүп чоруткан. Агаар дамчыдылгазының шахтазын тургускан. Оран-саваның крышазын долузу-биле шыпкан. Амгы үеде оран-саваның иштики бопурук черин (куполун)  чылыглаар ажылдар чоруп турар.

Каа-Хем суурда спорт-культура төвү. Тудуг албан чери - КБУ «Капитал тудуг эргелели». Тудугнуң акшаландырыышкынының ниити түңү — 1 131 492 430 рубль. Тудуг эгелээр шөлде «Арго» КХН түр када оран-бажыңнарны тургускан. Девискээрни херимнээн, ажыл-агыйга хереглээри-биле суг алыр кудукту каскан, тудугнуң таваан салыр хемчеглерни ажылдап кылган.  Тудугда 70 кижи, 5 машина-техника ажылдап турар.