Оруктар чаартылгазы

Кызыл хоорайның 100 чылынга

Аныяк республиканың төвү, күчүлүг Улуг-Хемниң кыдыында  Кызыл хоорай ажыл-агыйның аңгы-аңгы адырларының аайы-биле шапкын сайзырап турар. Ол бүгү ажыл-агыйның бир кол өзээнге аай-дедир аргыштырылга  судалы – оруктар хамааржыр. 

Найысылалдың оруктарында чаартылга ажылы майда-ла эгелээн. Кызыл партизаннар, Щетинкин-Кравченко, Найырал, Чүлдүм, Тыва эки турачылар, Комсомольская болгаш Московский кудумчуларында аргыштырылга оруктарының септелгезин «Восток» КХН-ниң орукчулары кылып турар. Хоорайның төвүнде Комсомольскаядан Чүлдүм кудумчузунга чедир кызаа турган орукту калбартып, асфальт-биле шыпкан. Ам автомашиналарның аай-дедир эртеринге болгаш чадаг улус кылаштаарынга таарымчалыы кончуг апарган. Ындыг болзажок, ам-даа чедир кылыр ажылдар хөй: кудумчу чырыдылгазын тургузар болгаш оруктуң кыдыын дургаар ногаанчыдылганы чорудары база планда кирген. Ол чоокта  «Долаан» базаары автомашиналар шөлү кылдыр эде чаарттынган. Ында чүгле баш таарар үгек ол черниң хевирин үреп артканы чаржынчыг.

Кочетов биле Красноармейская белдиринде Чүлдүм кудумчузунуң ол кезээнде кызаа орукту база калбартыпкан. Ол девискээрниң кырган ыяштарын ап каапкан, автомашиналарны чурум чыскаалдыг тургузар черни аңаа тудары көрдүнген. Шынап-ла, улуг, бичии  автомашиналар хүнден хүнче хөйү-биле немежип турар. Хоорайның төвүнде бо оруктар ооң мурнунда  кызыы боорда, машиналарның тырлыр чери турган. Чадаг улус безин арай деп-ле бо орукту эртер чүве. Ам ында байдал өскерлип, чаарттынган. «Хоорайның аргыштырылга оруктарын чаартып септээринге 35 кижини хаара туткан. «Мону кылып дооскаш, Кызыл партизаннар кудумчузунда орукту улаштыр кылыр бис. Орукчулар ажылды шалыпкын доозар дээш кызымак ажылдап турарлар» — деп, «Восток» КХН-ниң мастери Александр Санаа чугаалады.

Орук тудуунга хереглээр улуг-биче машина-техниказын башкарып турар чолаачыларның болгаш чаңгыс аай хептерлиг орукчуларның эртенден орай кежээге чедир ажылдап турарын эрткен-дүшкен кижи бо-ла эскерип каар.  Хоорай иштиниң аргыштырылга оруктары, шынап-ла, эргижирээн. Ам ону таарымчалыг кылдыр чаартканын демдеглээр апаар. Кудумчуларда кызаа оруктарны алгыдып, автомашиналар турар шөлдерни кылган. Ынчалза-даа чамдык чолаачылар машиналарын кайы хамаанчок тургузуп турар. Корум-чурумга кажан черле чаңчыгар бис?! Ол хире таарымчалыг эки байдалдарны тургузарга-даа, херекке албас-тыр бис.

Найысылалдың чиге мурнуу талазында Ангар бульварындан Эрзин—Тес уунче долганып чоруур орукка чедир септелге ажылдары база кидин түлүк чоруп турар.

Кызыл хоорайның чаартылгазының дугайында чамдык чурттакчылар өөрээн сеткилин чажырбайн чугааладылар.

— Кызыл хоорайның  хоочун чурттакчызы база хөй чылдар дургузунда Тыва АССР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызынга болгаш депутат ажылдың үүлезин-даа чүктеп эрткен болгай силер, Бадарчы Сенгиевич, найысылалдың чаартылгазының дугайында чугаалап көрүңерем.

Бадарчы Седей, ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызында хоочуннар чөвүлелиниң даргазы:«Найысылалдың чаарттынып турары каракка дораан-на илдиге бээр-дир. Тудуглар туттунуп турар, кудумчуларда эрги оруктар амгы үениң чаа хевиринче «хуулуп» кылдынган. Ылаңгыя Дружба кудумчузунуң оруктары таарымчалыг, шевергин апарган. Бо орук соңгаар хоорайларда ышкаш болур, кудумчу чырыдылгазын кылыр, аңаа савалыг чечектерни азып каар, чер санай чечек-чимис тарып чорбас. Орук ажыл-агыйы чүгле найысылалда эвес, республиканың девискээринде кидин түлүк чоруп турар. Чоокта чаа федералдыг деңнелче кирген чеди кожууннуң оруу эде чаартынары өөрүнчүг. Ол дээрге Кызылдан Өвүр кожууннуң девискээринге чедир орук-тур. Республикавыс хүнден хүнче эки талаже хөгжүп бар чыдарын демдеглеп тур мен».

— Хөй чылдар дургузунда чолаачылап келгениңерни чугаа аразында билдим. Оруктар болгаш орук шимчээшкининге хамаарыштыр чүнү чугаалап болур силер, Ортун Дидим-оолович.

Ортун Саая, хоочун чолаачы: «Кызыл – Красноярск аразында чолаачы мергежилимни ажыглап, доктаамал ажылдап чоруп турар мен. Чолаачы кижиге оруктар каалама дески-ле болза эки. Ынчангаш сөөлгү үеде эскергеним, кайда-даа оруктарның чаарттынып турары эки-дир. Хоорай иштинде кызыы оруктар калбарган, светофорларны чер-черлерде тургускан база машиналар тургузар черлерни төпте  таарымчалыг кылдыр кылган. Орук шимчээшкининге хамаарыштыр, чолаачы кижи дүрүмнү эки билир болгаш сагып чоруур болза, кандыг-даа шаптараазын турбас, озал-ондак болбас ужурлуг».

Шынап-ла, орук дээрге кандыг-даа күрүнениң кол дамыры. Орук ажыл-агыйы кайы хире сайзырап турарыл, ол чурттуң социал-экономиктиг хөгжүлдези оон чугула хамааржыр. Бистиң республиканың орук ажылы турум хөгжүлдени ап, хүнден хүнче чаарттынып кел чыдары өөрүнчүг.

Ася Базыр-оол.